Hüceyrədaxili Sistemlər

Zülal sintezinin necə başladığını, hansı proseslərdən keçilərək bu sintezin baş verdiyini araşdırdıq. Lakin hamının bildiyini ki, sintezin baş verməsi üçün ən başda lazım gələn şey xammaldır. Bu xammalların da sintez prosesində iştirak edə bilmələri üçün, müəyyən əməliyyatlardan keçib, təmizlənərək istifadəyə əlverişli vəziyyətə gətirilməlidirlər. Məsələn, plastmas kimi bir çox məhsul neftdən əldə edildiyi halda, istehsal mərhələsinə gələnə qədər neftayırma zavodlarında, kimya laboratoriyalarında bir çox ara əməliyyatlardan keçdikdən sonra istehsala hazır xammal vəziyyətinə gəlirlər.

Eyni texnologiyanın daha təkmilləşmiş variantından isə, hüceyrədə istifadə olunar.

Hüceyrədəki Laboratoriya

Hüceyrəyə daxil olan qidalar, çox əhatəli kimyəvi əməliyyatlar nəticəsində parçalanaraq, yeni istehsal prosesləri üçün, xammal halına gətirilərlər. Beləliklə də, artıq yeni sahələrdə istifadə edilə biləcəklər. Bu xammallara, təkcə sintez ediləcək zülalları meydana gətirəcək amin turşuları, hüceyrənin istənilən işində istifadə edəcəyi kimyəvi maddələr də daxildir.

1. PİNOSİTOZ KESECİKLERİ Golgi cisimciğinden tomurcuklanan kofullar, taşıdıkları maddeleri hücre zarına götürürler. Hücrenin istemediği veya vücudun ihtiyacı olan maddeler dış ortama atılırlar. 2. GOLGİ CİSİMCİĞİ Ulaşan proteinler ve lipitler burada depo edilir. İşlevlerine göre sınıflandırılırlar. Daha sonra ihtiyacı olan hücre organellerine depolanan maddeler gönderilir veya duruma göre vücudun ihtiyacı olan maddeler hücre dışına bırakılırlar. 3. TRANSFER KESECİKLERİ Proteinler ve yağlar, transfer kofulları tarafından, depolanacakları Golgi cisimciğine ulaştırılırlar. 4. ENDOPLAZMİK RETİKULUM (ER) Birçok protein granüllü ER'un yüzeyinde bulunan ribozomlar tarafından üretilir. Düz ER ise birçok lipit sentezler. Her iki ürün ya dışarı salgılanır ya da depo edilir. 5. PİNOSİTOZ KESECİKLERİ Sitoplazma içine dış ortamdan madde transferi yaparlar. Kesecikler hücre zarından içeriye doğru tomurcuklanarak oluşurlar. Lizozoma geldiklerinde sindirim enzimleri tarafından içindeki maddelerle birlikte öğütülürler. 6. LİZOZOM İçlerinde sindirim enzimleri bulunur. Dış ortamdan gelen makromolekülleri sindirerek hücrenin ihtiyacı olan temel hammaddeleri ortaya çıkarırlar. Hücreye giren kesecik taşıdığı maddeleri lizozoma getirir. 7. MİKRO CİSİMCİKLER
	a. Hucre Zarı b. Granüllü Endoplasmik Redikulum (Rough ER) c. Endoplasmik Redikulum (ER)
Tıpkı lizozom gibi sindirim enzimleri içerirler. Yağlar ve hidrojenperoksit gibi maddeleri sindirirler. Proteinler DNA'da bulunan bilgiler doğrultusunda üretilirler. Çekirdekte, sentezlenen RNA, DNA'dan protein yapımı için gerekli bilgileri alır. Bu bilgileri ribozoma götürür ve orada protein üretimi gerçekleşir. Endoplazmik Retikulumun yüzeyinde bulunan ribozomlarda üretilen proteinler, Endoplazmik Retikulumun taşıma sistemine bırakılırlar.

Daxilində bu əməliyyatların icra edildiyi "lizosom" adlı orqanoid çox təkmilləşmiş bir kimya laboratoriyasını xatırladar. Lizosomda təxminən 36 müxtəlif ferment, müxtəlif qida maddələrinin həzm olunması üçün vəzifə yerinə yetirər. Məsələn, zülalların həzm olunması üçün 5, nuklein turşuları üçün 4, polisaxaridlər üçün 15, lipidlər üçün 6, üzvi sulfatlar üçün 2, üzvi fosfatlar üçün 4 ayrı ferment fəaliyyət göstərər. Tək bir fermentin belə kimyəvi quruluşu, fiziki xüsusiyyətləri, gördüyü mürəkkəb işlər və inanılmaz əməliyyat sürəti düşünülsə, 36 müxtəlif fermentin təxminən 1 mikronluq (millimetrin mində bir hissəsi) bir orqanoiddə vəzifə yerinə yetirməsinin nə qədər böyük möcüzə olduğu daha yaxşı aydın olar. Bu qədər güclü öyüdənlərin belə uyğunluq içində, hüceyrəyə və bir-birlərinə heç vaxt zərər vermədən işləyərlər.

Hüceyrədaxili Nəqliyyat

Hüceyrə daxilində çıxarılan məhsulların və bu məhsulların xammallarının nəqli də; "endoplazmatik şəbəkə" adlı kanallar sayəsində təmin edilər. Zülal sintez edən ribosomlar da ümumiyyətlə bu nəqliyyat xəttinin yaxınlığında yerləşdirilmişdir. Eynilə fabriklərin xüsusilə avtomobil və dəniz yolu əlaqələrinə yaxın yerlərdə yerləşdirilmələri kimi.

1. Granülsüz ER tüpleri 2. Kesecik 3. Yeni Oluşan Kesecik 4. Oluşmak Üzere Olan Kesecik	5. Endoplazmik Retikulum Üzerindeki Ribozomlar 6. Granüllü Endoplazmik Retikulum Arasındaki Boşluklar 7. Granüllü ER Kanallarının Kesiti
(Şekil 4.1) a) Hücre içinde madde ulaşımını sağlayan endoplazmik retikulum. b) Üzerinde ribozomlar bulunan (granüllü) ER. c) Ribozomsuz ER'un kesiti

Hüceyrənin Paketləmə Sistemi

Hüceyrə daxilindəki hər incəliyin böyük ağıl nəticəsində diqqətlə yaradıldığı ortadadır. Bunun yeni bir nümunəsini, hüceyrə daxilindəki "paketləmə müəssisələri"nə nəzər saldığımızda görə bilərik.

Müasir ticarət və sənayedə, istehsa olunan bir məhsul üçün, ən mühüm problemlərdən biri onun paketləşdirilməsi, digəri isə, istehlakçıya çatdırılmasıdır. Xüsusilə qida sənayesində məhsulun korlanmadan uzun müddət tab gətirəcək şəkildə paketləşdirilməsi zəruridir. Müasir texnologiya bu problemlərə ancaq son bir neçə on ildə çıxış yolu tapa bilmişdir. Buna baxmayaraq, hüceyrələrdə üstün bir paketləmə, çatdırma və toplama sistemi bəşər oğlunun yaradıldığı andan bəri minlərlə ildir ki, milyardlarla insanın hər birinin trilyonlarla hüceyrəsində hər an işləyir.

Bu paketləmə işini holci cisimciyi adlı bir hüceyrə orqanoidi yerinə yetirir. İfraz olunan maddələri toplayıb, kiçik vakuollar halında paketləşdirilməsini təmin edər. Paketləşdirilən bu maddələr ehtiyaca görə ya ehtiyyatda saxlanılır, ya da kənarlaşdırılır.

	1.Tomurcuklanan Kesecik 2. Sisternal Boşluklar
	(Şekil 4.2) Golgi cisimciğinin elektron mikrografiği

Figure 4.4 1. Plasma membrane: control of material exchanges, regulation of cell-environment interactions 2. Golgi complex: modification, distribution and storage of substances 3. Lysosome: digestion, breakdown 4. Endoplasmic reticulum: isolation, modification, and transport of proteins and other substances 5. DNA and genetic control 6. Mitochondrion: energy production 7. Nuclear membrane 8. Nucleus

(Şekil 4.4)