Hüceyrədəki Şüur (21-30)
21. Damarların Genişlənməsini Təmin Edən Möcüzəvi Molekul: Azot Oksidi
 |
| It is He Who is Allah in heaven and Allah on earth; and He is full of Wisdom and Knowledge.(Qur'an, 43:84) |
1998-ci ildə Nobel fiziologiya və tibb mükafatını bölüşən üç elm adamı damarda ifraz olunan azot oksidi (NO) adlı molekulun genişləndirici xüsusiyyətə malik olduğunu kəşf etdilər. Bu molekul sayəsində damarların divar gərginliyi qaydaya salınır. Lakin azot oksidi bu işi tək başına yerinə yetirməz. O, damar divarlarının genişləndirilməsində vasitəçi kimi vəzifə yerinə yetirər.
Bu əməliyyat ardıcıllığının necə meydana gəldiyini daha yaxşı anlaya bilmək üçün yandakı sxemə nəzər yetirə bilərsiniz. Damarların genişlənməsi üçün əvvəlcə qanda olan bəzi xəbərdarlıq ötürən hormonlar fəaliyyətə keçərlər. Bunlar damar membranındakı reseptorlara bağlanaraq bu əməliyyatı başladarlar. Bunu ilk domino daşının düşməsiylə digər bütün daşların bir-birinə təsir göstərərək növbəylə düşməsinə bənzədə bilərik. İlk daş hərəkətə keçdikdən, yəni qandakı xəbərdarlıq ötürən hormon damar membranındakı reseptorlara bağlandıqdan dərhal sonra hüceyrə membranı nə etməli olduğunu "anlayar" və azot oksidi ifraz etməyə başlayar. İfraz olunduqları anda nə etməli olduqlarını "bilən" azot oksid molekullarından bəziləri sürətlə damarların saya əzələlərinin hüceyrələrinə gələrlər. Burada hüceyrələrə girərək QTF adlı fermentlə birləşərlər. Bu, ikinci mərhələdir. Lakin damarın genişlənməsi üçün növbəti mərhələyə keçilməlidir. Azot oksidi QTF ilə birləşdikdən sonra sQMF adlı bir başqa ferment ifraz olunmağa başlayar. Əlbəttə ki, ifraz olunan bu yeni maddənin də bu əməliyyat ardıcıllığında bir vəzifəsi var və bunu yerinə yetirmək üçün miozinə gedərək onu hərəkətə keçirər. Miozin, əzələ hüceyrələrinin yığılıb-boşalması üçün lazımi bir faktordur. Artıq son mərhələyə gəlinmişdir. Miozinin də hərəkətə keçməsiylə son daş da düşər və əzələ hüceyrələri genişlənər.
İndi bütün bu mərhələləri yenidən zehninizdə canlandırın. Diqqət yetirilsə, bu əməliyyatda rol alan hormon və hüceyrələr şüurlu şəkildə hərəkət edirlər. Qandakı xəbərdarlıq ötürən hormonlar damar membranında özləri üçün uyğun yerə gedərək, o yerə təsir göstərərlər və bu əməliyyatı başladarlar. Bundan sonrakı əməliyyatlarda da eyni şüur müşahidə edilir. Hər xəbərdarlıq, qapqaranlıq insan orqanizmi içində əsla yolunu azmadan, həmişə doğru yerə gedərək müvəffəqiyyətli nəticə əldə edər.
Bəs hüceyrələr, hormonlar və molekulların bu şüurlu hərəkətləri necə baş verir? Bu şüur özlərinə məxsus ola bilərmi? Əlbəttə ki, ola bilməz. Amma bir hüceyrənin nə vaxt, nə ifraz edəcəyini ona bildirən, hormonun və ya molekulun doğru ünvana gedə bilməsi üçün onlara yolu göstərən, ünvanın doğru olduğunu bildirən, bir sözlə, bütün bunları istiqamətləndirən ağla və şüura ehtiyac var. Bu sonsuz ağıl, hüceyrəni, hormonları, molekulları yaradan, necə hərəkət etməli olduqlarını onlara ilham edən Allaha məxsusdur.
 |
| 1. Outer layer |
22. Darvinizmin Nə Qədər Böyük Cəfəngiyat Olduğunu Görmək Üçün Yalnız Bir Nümunə Kifayət Edər!
Darvinizm təsadüfən meydana gələn milyonlarla hadisənin, cansız maddələri canlandırdığını, mükəmməl şəkildə işləyən, mükəmməl dizayna sahib strukturları meydana gətirdiyini irəli sürən, olduqca məntiqsiz bir iddiadır. Darvinizmin nə qədər böyük cəfəngiyat görmək üçün bu nümunəni oxumağınız belə kifayətdir.
Qandakı daşıyıcı zülallardan biri olan albumin, xolesterin kimi yağları, hormonları, zəhərli öd kisəsi maddəsini və penisillin kimi dərmanları özünə bağlayar. Daha sonra qanla birlikdə orqanizmdə dolanaraq, topladığı zəhərləri qaraciyərdə zərərsiz hala gətirilmək üçün buraxar, qida maddələrini və hormonları isə lazım olduqları yerlərə aparar.
İndi bir düşünün və özünüzə bu sualları verin:
1. Albumin kimi atomlardan meydana gəlmiş, heç bir biliyi, şüuru olmayan bir molekul, yağları, zəhərləri, dərmanları, qida maddələrini bir-birindən necə ayırd edə bilər?
2. Üstəlik, qaraciyəri, ödü, mədəni tanıyıb, daşıdığı maddələri xətasız şəkildə, yanılmadan, heç səhv etmədən hər dəfə doğru yerə və ehtiyac olduğu qədər necə buraxa bilər?
Qanda daşınan zəhərli maddələri, dərman və qida maddələrini mikroskopda görsəniz (tibb təhsili almayıbsınızsa) bunları siz belə bir-birindən ayırd edə bilməzsiniz. Hansı orqana hansının nə qədər miqdarda buraxılmalı olduğunu isə qətiyyən müəyyənləşdirə bilməzsiniz.
İnsanların böyük hissəsinin xüsusi təhsil almadıqca bilməyəcəkləri bu məlumatları, şüursuz bir neçə atomun birləşməsindən ibarət olan albumin molekulu bilir və milyonlarla ildir ki, bütün insanların orqanizmində vəzifəsini mükəmməl şəkildə yerinə yetirir. Şübhəsiz ki, "bir atom qrupunun" belə şüur göstərə bilməsi, Allahın sonsuz qüdrəti və elmi ilə baş verir.
 |
| 1. Capillaries |
| Sizin məbudunuz yalnız Özündən başqa heç bir məbud olmayan Allahdır. O, elm ilə hər şeyi əhatə edir. (Taha surəsi, 98) |
24. Orqanizminizdəki Hər Bir Zülal Mükəmməl Dizayna Və Əvəzolunmaz Funksiyalara Malikdir!
Təsadüflərin yaratma gücünün olmadığını göstərmək üçün ən təsirli üsul Allahın varlıq dəlillərindən danışmaqdır. Öz orqanizmimizdən bir nümunə verək.
Ayaq üstə dayanmaqdan, qolumuzu qaldırmağa qədər hər cür hərəkəti əzələlərimiz sayəsində edərik. Bu hərəkətləri edə bilməyimiz üçün əzələ hüceyrələrimizə fasiləsiz şəkildə oksigen axımı olmalıdır. Əzələ hüceyrələrinə oksigen daşıma əməliyyatını da orqanizmdəki zülallardan biri olan mioqlobin boynuna götürmüşdür. Mioqlobin qanda oksigen daşımaq vəzifəsini yerinə yetirən hemoqlobin adlı başqa bir zülala adətən çox bənzəyir. Ancaq mioqlobin hemoqlobindən fərqli olaraq təkcə bir oksigen tutma potensialına malikdir. Mioqlobinin bu xüsusiyyəti sayəsində oksigen əzələlərə yavaş-yavaş müəyyən miqdarda daşınar.
Bir anlıq, qanda oksigen daşıyan hemoqlobinlə əzələlərdə oksigen daşıyan mioqlobinin yer dəyişdirdiyini düşünək. Belə olan halda, mioqlobin orqanizm üçün lazım olan oksigeni ağciyərlərdən daşımaq üçün kifayət etməyəcək. Digər tərəfdən hemoqlobin də əzələ toxumalarına normadan artıq oksigeni, üstəlik, ani olaraq buraxacaq. Belə olduqda isə, bütün orqanizmin tarazlığı pozulacaq. Ancaq belə bir şey olmaz və bu iki zülal daim doğru yerdə olar. Bu sayədə rahatlıqla nəfəs alar, istədiyimiz kimi hərəkət edə bilərik.
Hemoqlobin və mioqlobin insan orqanizmindəki zülallardan yalnız ikisidir. Orqanizmdəki digər zülallar da eynilə tam ehtiyac duyulan xüsusiyyətlərdə və ehtiyac duyulan yerlərdə sintez olunarlar. Bu nümunələrdən görüldüyü kimi insan orqanizmi, təsadüfən yaranması qeyri-mümkün olan, mükəmməl yaradılışa malikdir. Bu yaradılışın sahibi, bütün aləmlərin Rəbbi olan Allahdır.
 | |
| 1. Myoglobin. | 5. myoglobin |
| Myoglobin, assigned the duty of transporting oxygen to the muscles, has the capacity to carry one oxygen molecule. But hemoglobin, which transports oxygen to other tissues, has a higher oxygen-carrying capacity. In this way, each kind of tissue receives just the needed amount of oxygen. | |
| Heç yaradan da yarada bilməyən kimi ola bilərmi? Artıq öyüd alıb düşünməyəcəksinizmi? (Nəhl surəsi, 17) | |
24. Xətaları Müəyyənləşdirən Fermentlər
 |
| Göylərdə və yerdə kim varsa, Ona məxsusdur. Hamısı Ona könüllü surətdə təzim edir. (Rum surəsi, 26) |
Orqanizmin məlumat bankı olan DNT-də bəzi hallarda xarici təsirlər nəticəsində bəzi xətalar meydana gələ bilər. Ancaq bu xətalar DNT-yə nəzarət mexanizmləri tərəfindən vaxt itirilmədən aradan qaldırılar. Bu əməliyyatı reallaşdıranlar da yenə DNT-dəki məlumatlar əsasında sintez olunmuş fermentlərdir.
Düzəltmə əməliyyatı bir neçə mərhələdən ibarətdir:
1) Zədələnən DNT zolağının xətalı hissəsi DNT nukleaza adlı ferment tərəfindən müəyyənləşdirilər.
2) DNT nukleaza fermenti müəyyənləşdirdiyi xətalı hissəni qopardar. Beləliklə də, DNT-də bir boşluq meydana gələr.
3) Başqa bir ferment olan DNT polimeraza, sağlam surətdən doğru məlumatı alaraq boş yerə doğru məlumatı yerləşdirər.
4) Lakin əməliyyat bununla bitməz. Düzəltmə əməliyyatının getdiyi yerdəki şəkər-fosfat zolağı üzərində qopuq meydana gəlmişdir. Bu qopuqluq isə, DNT liqaz fermenti tərəfindən təmir edilər.
Gördükləri işlərdən də aydın olduğu kimi, DNT-dəki xətaların düzəldilməsində vəzifə alan fermentlər bir çox xüsusiyyətə eyni anda sahib olmalıdırlar. Xətaları müəyyənləşdirə bilmələri üçün DNT-ni çox yaxşı tanımalıdırlar. Həmçinin doğru məlumatı haradan almalı və yaranan boşluğu necə doldurmalı olduqlarını da bilməlidirlər.
İşin ən maraqlı tərəfi isə, DNT-nin həm istehsalını təmin edən, həm də quruluşuna nəzarət edən bu fermentlərin, yenə DNT-də yazılmış məlumatlar əsasında və DNT-nin əmr və nəzarəti altında əmələ gətirilmiş zülallar olmasıdır. Ortada iç-içə keçmiş elə möhtəşəm bir sistem vardır ki, belə bir sistemin ardıcıl təsadüflərlə bu hala gəlməsi əsla mümkün deyil. Çünki fermentin olması üçün DNT-nin olması, DNT-nin olması üçün də fermentin olması, hər ikisinin olması üçünsə hüceyrənin də, membranından digər bütün mürəkkəb orqanoidlərinə qədər tam şəkildə mövcud olmalıdırlar.
Canlıların ardıcıl baş verən "faydalı təsadüflər" nəticəsində "yavaş-yavaş" əmələ gəldiklərini iddia edən təkamül nəzəriyyəsi, həmin bu DNT-ferment paradoksu tərəfindən qəti surətdə yalanlanılır. Çünki DNT və ferment eyni anda mövcud olmalıdır. Bu isə Rəbbimizin qüdrətli yaratmasını göstərir.
 |
| 1. During DNA synthesis, the DNA nuclease enzyme individually checks each paired strand for mistakes. |
 |
| 4. Using this proper component, DNA polymerase then fills in the gap. |
25. Darvinizmə Inanmaq Uşaq Nağıllarının Həqiqət Olduğuna Inanmaq Qədər Böyük Məntiqsizlikdir
Aşağıda gördüyünüz cədvəldəki hərflər təsadüfən düzülməyiblər. Bu hərflər əslində qanınızda oksigen daşımaq vəzifəsini yerinə yetirən hemoqlobin zülalının tərifinin bir hissəsidir. Bu tərif, orqanizmlə əlaqədar bütün məlumatların olduğu DNT-də yazılmışdır. Hemoqlobin ifraz olunması lazım olduqda, DNT-dəki milyardlarla hərf arasından bu hərflər seçilər. Bu seçim əməliyyatını RNT-polimeraza adındakı ferment aparar. Bu ferment o qədər diqqətli və həssasdır ki, heç vaxt oxumaq və doğru hərfləri seçmək məsələsində səhvliyə yol verməz. Hər dəfə milyardlarla hərf arasından doğru olanları seçər.
Doğru hərfləri seçərək zülalın tərifini aldıqdan sonra istehsal üçün, hüceyrə içindəki istehsal mərkəzinə, yəni ribosoma gedər.
Ribosom da, bu tərifi eyni həssaslıqla diqqətli şəkildə oxuyar, anlayar və dərhal mükəmməl şəkildə ifraz edər.
Bu, olduqca qabaqcıl texnologiyaya sahib bir göydələnin planının memarlar və mühəndislər tərəfindən qurulduqdan sonra, inşasının həyata keçirilməsi üçün əlaqədar mütəxəssis və texniklərə əmanət edilməsi kimi planlı və mütəşəkkil bir hadisədir.
Darvinistlər isə, gözlə görülməyəcək qədər kiçik bir yerdə yaranan bu yüksək səviyyəli təşkilatın, təsadüfən meydana gəldiyini iddia edərlər. Cansız, kor və şüursuz atomlardan ibarət olan molekulların daim ağıl göstərərək, mükəmməl bir planın və nizamın nəzarətçiləri və tətbiqçiləri olduğunu iddia edərlər.
Darvinizmin bu iddialarına inanmaq, uşaq nağıllarının həqiqət olduğuna inanmaq qədər məntiqsiz və inanılmazdır. Lakin darvinizm cadu və hipnoz üsullarından istifadə edərək, bir çox insanı aldatmış və şüurunu bağlamışdır.
 |
| The letters below are instructions for the production of hemoglobin. When the body needs hemoglobin, an enzyme called RNA polymerase identifies these letters one by one, out of three billion letters of the DNA, makes a copy of them, and orders them in the correct sequence. Later, it ferries the copied instructions to the site in the cell where production will take place. |
26. Bilik, Şüur və Bacarıq Sahibi Fermentlər
Bir hüceyrədə müəyyən zülalın ifraz olunması lazım gəldikdə, RNT-polimeraza adlı ferment, hüceyrənin məlumat bankı olan DNT-yə gedər və DNT-dən ifraz olunacaq zülalla əlaqədar məlumatları taparaq bir surətini götürər. Ancaq bəzən zülalla əlaqədar məlumatlar DNT-nin fərqli hissələrində dağınıq halda olar. Bundan ötrü də, RNT-polimeraza fermenti məlumatın başladığı yerdən bitdiyi yerə qədər olan hissənin surətini çıxartdığı təqdirdə, arada işinə yaramayan yerlərin də surətini çıxartmış olar. Arada lazımsız məlumatların olması isə, fərqli və faydasız bir zülalın sintezinə səbəb olacaq. Məhz bu mərhələdə "splaysinq" adlı fermentlər köməyə gələr və böyük məharətlə yüz minlərlə məlumat arasından lazımsız olanları seçib çıxardaraq, qalan zəncirləri bir-birlərinə birləşdirərlər.
RNT-nin splaysinqi adlandırılan bu əməliyyatda, bir neçə atomun birləşməsiylə meydana gələn molekullar, çox şüurlu davranış sərgiləyirlər. Sanki bir redaktor kimi çalışaraq, yazıdakı çatışmazlıqları, səhvləri düzəldirlər. Bu atomlar, RNT-polimerazanın hansı zülalı yaratmağa çalışdığını bilir, bu zülalın yaranması üçün lazımi və lazımsız məlumatları bir-birindən ayırd edə bilir, üstəlik, yüz minlərlə məlumat arasından heç səhv etmədən bu işi görə bilirlər. Eləcə də, hər dəfə özlərinə ehtiyac duyulduqda bunu dərhal anlayaraq heç gecikmədən hadisə yerinə gəlib vəzifələrinə başlayırlar.
Burada qeyd olunanlar, hüceyrənin içində baş verən milyonlarla hadisədən təkcə birinin, kiçik bir mərhələsidir. Bu şüuru, məlumatı, ağlı, bacarığı, məsuliyyət hissini və əməkdaşlıq tələb edən davranışları şüursuz atomların göstərmələri qeyri-mümkündür.
Lakin təkamülçülər, təbiətin belə mükəmməl sistemi, təsadüfən meydana gətirdiyini iddia edəcək qədər məntiqə, ağla və elmə qarşı çıxırlar. İnanılması qeyri-mümkün şeylərə inanan təkamülçülər təbiətin möcüzələr meydana gətirdiyini, şüursuz atomları təsadüfən şüur və ağılla hərəkət etdirdiyini iddia edərlər.
Lakin təkamülçülər yanılırlar. Bütün bu şüurlu və planlı işlərin təşkilatçısı və nəzarətçisi Allahdır.
O, göyləri və yeri ədalətlə yaratdı, sizə surət verib onları gözəl şəklə saldı. Dönüş də Onadır. (Təğabun surəsi, 3)
 |
| 1. When a protein is going to be synthesized, instructions in the DNA are copied.Sometimes, however, the instructions can be found scattered throughout the DNA, so that the other, irrelevant bits of DNA are copied as well. In the above diagram, the irrelevant part of the DNA is marked in red. This must be deleted if the protein is to be synthesized correctly. |
27. Sümük Hüceyrələrinin Istehsal Planlaşdırma Qabiliyyətləri
Sümüklərimiz ilk yaranmağa başladıqları vaxt, qığırdaq kimi ortaya çıxarlar. Vaxt keçdikcə bu qığırdağın daxili hissəsi sərtləşməyə başlayar. Daha sonra qığırdaq toxuma, qan damarlarıyla birlikdə osteoblast və osteoklast adlı xüsusi sümük hüceyrələri tərəfindən əhatə olunmağa başlayar. Osteoklast hüceyrələrinin vəzifəsi sərtləşmiş qığırdaq toxumada oyuqlar açmaqdır. Bunu ifraz etdikləri xüsusi fermentlər sayəsində edərlər. Osteoklastların sümükdə apardığı məhv etmə əməliyyatı zamanı, osteoblast hüceyrələri də boş dayanmaz və skeleti meydana gətirmək üçün, sümük strukturu meydana gətirməyə başlayarlar.
Bu iki hüceyrə qrupunun ortaq fəaliyyəti nəticəsində sümüklər böyüyərək skeleti meydana gətirər.
Uşaqlıq dövründə osteoblastların işi daha çətindir, çünki böyümə prosesi olduqca sürətli getdiyindən sümük yaranması, sümük məhvindən daha çox olmalıdır. Ancaq skelet müəyyən yetkinləşmə səviyyəsinə çatdıqdan sonra yaratma və məhv etmə prosesləri tarazlanmağa başlayar.
Hər insanda sümüklərdə olan bu hüceyrələr eyni vəzifələri yeinə yetirərlər. Hər bir sümüyün səthini necə əmələ gətirəcəklərini bilirlər. Kəllə sümükləriylə bud sümüyü arasındakı fərqləri bilərək bu sümüklərə necə forma verəcəklərini, nə vaxt uzanmalarının dayanacağını, naziklik və qalınlıqlarının necə olacağını bilirlər. Uşaqlıq dövründən də xəbərdardırlar. Bu dövrdə daha çox işləri olduğunu bilərək hərəkət edərlər.
Bu əməliyyatlar daim eyni ardıcıllıqla gedər. Hər hüceyrə qrupu tam lazım olduğu vaxtda aktivləşər. Bu planlı yaranma prosesi sayəsində bütün sümüklər vəzifələrini ən yaxşı şəkildə yerinə yetirə biləcək quruluşa və formaya malik olarlar.
Sümük hüceyrələri bu istehsal və planlama qabiliyyətlərini necə qazanıblar? Şüursuz atomlardan ibarət olan bir hüceyrə plan qura bilməz. Qərar verə bilməz. Orqanizmdəki tarazlıqlardan xəbərdar ola bilməz. Ehtiyacları müəyyənləşdirib tədbir ala bilməz. Lakin insan orqanizmindəki trilyonlarla hüceyrənin hər biri şüurlu bir insan kimi hərəkət edir, hətta insandan daha böyük ağıl göstərir. Bu vəziyyət hüceyrələrin üstün bir güc tərəfindən idarə olunduqlarını və istiqamətləndirildiklərini göstərir. Hüceyrələrə nələr edəcəklərini ilham edən böyük qüdrət sahibi olan Allahdır.
 |
| 1. Bone cells |
| The human skeleton shown above was built, step by step, by tiny cells. Just like tiny sculptors, bone cells carve out the body's skeleton with great care. Who has inspired them with the knowledge of every step and how to adjust the hardness, length, shape, cavities and lumps, and points of connection? The One Who designed and built all of this so perfectly is Almighty God. |
| That is God, your Lord. There is no god but Him, the Creator of everything. So worship Him. He is Responsible for everything. (Surat al-An'am:102) |
28. Yaradılmışlar Arasındakı Möhtəşəm Uyğunluq Darvinizmi Yalanlayır
 |
Darvinizmə görə hər şey təsadüflərin və xaosun məhsuludur. Halbuki bütün kainatda elə mükəmməl nizam, möhtəşəm uyğunluq və həssas tarazlıq vardır ki, darvinistlərin "təsadüf" iddiaları yerlə-yeksan olur. Orqanizminizin gözlə belə görə bilməyəcəyiniz bir incəliyindəki uyğunluq və dizayn, sizə bu həqiqəti göstərəcək: qanımıza qırmızı rəngini verən eritrositlər, yəni qırmızı qan hüceyrələridir. Qırmızı qan hüceyrələri yastı disklərə bənzəyərlər və olduqca elastikdirlər. Bu xüsusiyyətlərinin, insan həyatı üçün olduqca böyük əhəmiyyəti var.
Qırmızı qan hüceyrələrinin bu elastikliyi olmasaydı, orqanizmin bir çox nöqtəsində ilişib qalardılar. Çünki qırmızı qan hüceyrələrinin diametri, içində gəzdikləri damarların diametrindən demək olar ki, iki dəfə artıqdır. Lakin elastiklikləri sayəsində bu bir problem meydana gətirməz və damarların içində rahatlıqla hərəkət edərlər.
Əgər qırmızı qan hüceyrələri bu elastikliyə sahib olmasaydı nə baş verərdi?
Şəkər xəstəliyində belə bir problem yaşanır. Şəkər xəstələrinin qan hüceyrələri ümumiyyətlə elastikliyini itirər və gözlərini meydana gətirən həssas toxumalar elastik olmayan qan hüceyrələri tərəfindən tıxanar. Bu tıxanmanın nəticəsi isə korluqdur.
Görüldüyü kimi, canlılarda mövcud olan hər struktur və hər sistem təsadüflərə imkan verməyəəcək qədər həssas, bir-biriylə uyğun və balanslıdır. Çünki hər birini, üstün güc və elm sahibi olan Allah yaratmışdır.
 |
| The shape and elasticity of red blood cells let them pass through the finest capillaries with ease. |
| Yeddi göyü bir-biriylə tam uyğunluq içində təbəqələr şəklində quran Odur. Sən Mərhəmətli Allahın yaratdığında qətiyyən bir uyuşmazlıq tapmazsan. Bir gözünü gəzdir bax, heç hər hansı bir çat görürsənmi? Sonra gözünü iki dəfə də gəzdir. Göz zəlil və yorğun halda özünə tərəf dönəcəkdir. (Mülk surəsi, 3-4) |
29. Qandakı Oksigen Ovçusu Hemoqlobinlər
 |
| 1. Heme Groups |
Oksigen orqanizmimizdəki bütün hüceyrələrə qandakı qırmızı qan hüceyrəsi hüceyrələri tərəfindən daşınar. Oksigen molekulları qanda sərbəst halda dolanarkən qırmızı qan hüceyrələri oksigen molekullarını tutmalıdırlar. Bu tutma əməliyyatını aparan isə, qırmızı qan hüceyrələridəki hemoqlobin adlı zülaldır.
Qırmızı qan hüceyrələri, hemoqlobini daşıya bilmək üçün xüsusi olaraq dizayn olunublar. Hemoqlobin qırmızı qan hüceyrəsinin 90%-ni əhatə edər və bundan ötrü də, qırmızı qan hüceyrəsinin içindən digər hüceyrələrdə olan nüvə, mitoxondri kimi orqanoidlər çıxardılmışdır. Bu sayədə hemoqlobin kifayət qədər oksigen tuta bilər.
Hemoqlobin, oksigeni qətiyyən ona təmas etmədən bir maşa ilə tutarmış kimi tutar. Çünki oksigen atomları ilə təmas etdiyi təqdirdə hemoqlobin yanar və bunun nəticəsində oksigen digər hüceyrələrə çatdırıla bilməz.
Ancaq normalda hemoqlobinin, oksigeni ona heç toxunmadan tuta biləcəyi şəkildə yaradılmış xüsusi sistemi sayəsində belə bir təhlükə yaşanmaz.
Hemoqlobinin oksigen tutma mexanizmi belədir: Hemoqlobin dörd fərqli zülalın birləşməsindən meydana gəlmişdir və bu dörd zülalda dəmir atomu daşıyan xüsusi hissələr var. Dəmir atomlarını daşıyan hissələr "hem qrupları" adlandırılar. Məhz bu "hem qrupları" hemoqlobində oksigeni tutmaq üçün xüsusi qabiliyyətə sahib xüsusi maşalardır. "Hem qrupları"nın oksigenə təmas etmədən bir maşa kimi oksigeni tutub, ehtiyac duyulan toxumalara aparıb buraxması üçün molekulun içində xüsusi qatlanmalar və bucaqlar var. Bu xüsusi bağlanma vaxtı, bu bucaqlar müəyyən nisbətdə dəyişər.
Görüldüyü kimi, orqanizmin gözlə görülə bilməyəcək qədər kiçik hissələri arasında da olduqca mükəmməl uyğunluq var. Belə bir uyğunluğun təsadüfən yaranması qətiyyən mümkün deyil. Qırmızı qan hüceyrələrinin içini boşaldaraq hemoqlobinə yer açan, hemoqlobinin yanmaması üçün oksigenləri tuta biləcəyi yanmaz maşaları yaradan, hemoqlobini oksigen ovçusu olacaq şəkildə proqramlaşdıran, hemoqlobinin oksigen molekullarını tanımasını və digərlərindən ayırd etməsini təmin edən, tutduğu oksigen molekullarını hansı yerlərə buraxmalı olduğunu hemoqlobinə göstərən təsadüflər deyil. Bunu iddia etmək ağılsızlıq və məntiqsizlikdir. Bütün bunlar Allahın varlığının, yaratmasının, sonsuz elminin və ağlının bir göstəricisidir.
30. Tənəffüs Yollarında Düzgün Istiqamət Müəyyənləşdirən Kirpiklər
Nəfəs alarkən əslində havayla birlikdə bir çox tozu da udmuş olarıq. Ancaq orqanizm üçün zərərli olan bir çox maddə ağciyərlərə çata bilmədən müəyyən təhlükəsizlik qapılarında tutularaq təsirsiz hala gətirilər.
Burundan bronxlara qədər bütün tənəffüs yollarının səthi mukus (selikli qişa) adlı təbəqəylə örtülmüşdür. Tənəffüs yollarının səthini nəmləndirici xüsusiyyətə sahib olan bu maddə, havayla birlikdə tənəffüs edilən toz kimi kiçik maddələri tutaraq, ağciyərə girmələrinə mane olar. Ancaq bu xarici maddələrin mukus (selikli qişa) tərəfindən tutulduqdan sonra, tənəffüs yollarında toplanmaması üçün, onlar çölə atılmalıdırlar. Bunun üçün də digər bir təhlükəsizlik mexanizmi fəaliyyətə keçər.
Bu mexanizmdə tənəffüs yollarının səthində kirpik adlı iti uclu qamçılar iştirak edir. Tənəffüs yollarının səthindəki hüceyrələrin hər birinin üstündə 200 kirpik var. Bunlar saniyədə 10-20 dəfə yellənərək udlağa doğru daimi yellənmə hərəkətinin meydana gəlməsini təmin edərlər. Bu nahiyədəki kirpiklər həmişə udlağa doğru hərəkət edərlər. Bu yolla da, içində yad maddələr saxlayan selikli qişanın dəqiqədə 1 sm sürətlə udlağa doğru irəliləməsini təmin edərlər. Burundakı kirpiklər isə, olduqları yerdəki selikli qişanın bu dəfə aşağı doğru hərəkət etdirilməli olduğunu bilər və tam əks istiqamətə qamçı hərəkəti edərlər. Beləliklə də, burunun selikli qişasındakı maddələrin udlağa gəlməsini təmin edərlər. Daha sonra içində yad maddələr olan selikli qişa ya udularaq həzm sisteminə göndərilər, ya da öskürəklə orqanizmdən kənarlaşdırılar.
Bu nümunələrdən aydın olduğu kimi kirpiklər, görmək üçün gözləri, düşünə bilmək üçün beyinləri olmamasına baxmayaraq, özləriylə müqayisədə kilometrlərlə uzaqdakı udlağın yerini müəyyənləşdirə bilirlər. Bununla yanaşı yad maddələrin ağciyərə göndərilməsinin orqanizmə zərər verəcəyini bilirlər və olduqları yerdə bunun qarşısını alacaq şəkildə, bir-birləriylə tam uyğunluq içində, daim lazımi istiqamətdə hərəkət edirlər.
Elm adamlarının müxtəlif təcrübələr aparmaq, müxtəlif vəsaitlərdən istifadə etməklə, uzun illərdir ki, davam edən tədqiqatlarına baxmayaraq, iş mexanizmini tam olaraq kəşf edə bilmədikləri bu metrin 2 milyonda bir hissəsi uzunluğundakı kirpiklər, yer üzündə ilk insan yarandığından bəri mükəmməl mexanizmlə işləyirlər. Onlar özlərini yaradan Alahın ilhamıyla hərəkət etdikləri üçün, heç bir təsadüf zəncirinin meydana gətirə bilməyəcəyi qədər mükəmməl nizama sahibdirlər.
 |
| Cilia in the windpipe, photographed by an electron microscope |
