2-ci Bölüm: İnsan - Müdafiə Sistemimiz

Bedenimizi koruyan ilk savunma hattını deri oluşturur. Deri üzerinde bir çizik veya yara açıldığında ise, vücut için tehlike başlamış demektir. Virüs ve bakteriler buradan içeri kolaylıkla girebilirler. Böyle bir yara oluştuğunda "fagosit" olarak adlandırılan "virüs ve bakteri düşmanı" hücreler, hızla olay yerine gelerek dışarıdan vücuda sızan mikroorganizmaları yutmaya çalışırlar. Diğer taraftan yabancı maddelerin vücuda girişinin durdurulabilmesi için derideki yara onarılmaya başlanmıştır bile.

Bilindiyi kimi, ölkələrin varlıqlarını davam etdirə bilmələri üçün ən çox əhəmiyyət vermək məcburiyyətində olduqları mövzu müdafiədir. Daxildən və xaricdən gələ biləcək hər cür təhdid, hücum, döyüş və terror vəziyyətinə qarşı daim hazır olmaq məcburiyyətindədirlər. Buna görə dövlət büdcələrinin böyük bir hissəsi müdafiə xərclərinə ayrılar. Ordular ən qabaqcıl texnologiya məhsulu olan təyyarələr, gəmilər, silahlarla təchiz edilərək müdafiə gücü həmişə yüksək səviyyədə saxlanılar.

İnsan bədəni də bir çox düşmən və təhlükə mərkəzi ilə ətraflı əhatə edilmiş vəziyyətdədir. Bu düşmənlər bakteriyalar, viruslar və buna bənzər mikroskopik canlılardır. Düşmənlər, tənəffüs edilən havadan, içilən suya, yeyilən yeməkdən olduğu mühitə qədər hər yerdə olar.

Əksər insanın heç fərqində olmadığı bir həqiqət isə, insan bədəninin düşmənlərə qarşı döyüşən üstün bir orduya, müdafiə sisteminə sahib olmasıdır. Bu, müxtəlif vəzifədəki bir çox "əsgər" və "zabit"dən ibarət olan, xüsusi öyrədilmiş, yüksək texnologiya istifadə edən, fiziki və kimyəvi silahlarla vuruşan həqiqi bir ordudur.

Bu ordu ilə düşmən qüvvələri arasında hər gün, hətta hər dəqiqə xəbərimiz belə olmadan döyüş yaşanar. Bu döyüş, kiçik yerli qarşıdurmalar halında davam etdiyi kimi, bütün bədənin topluluqla döyüşə girdiyi və həyəcana keçdiyi böyük vuruşmalar şəklində də meydana gələ bilər. Bu böyük həcmli döyüşləri, biz "xəstəlik" olaraq adlandırırıq.

Bu döyüşün ümumi məntiqi heç dəyişməz; bədənə sızan düşmənin özünü kamuflyaj edərək qarşı tərəfi yanıltmağa çalışması, müdafiə etmə güclərinin düşməni məhv etmək məqsədiylə xüsusi təhsilli kəşfiyyat qolu göndərməsi, düşmənin təsbiti və düşməni məhv edəcək uyğun silahların istehsalı, qızğın təmas, düşmənin məğlub olması, atəşkəs, döyüş sahəsinin təmizlənməsi və yenilən düşmənin təkrar hücum etmə ehtimalına qarşı, düşmən haqqındakı hər cür məlumatın fayllanması...

İndi bu maraqlı döyüşü bir az daha yaxından araşdıraq.

Əhatə Edilmiş Qala: İnsan Bədəni

İnsan bədənini düşmənlərlə əhatə edilmiş bir qalaya bənzədə bilərik. Düşmənlər hər an bu qalanı işğal etmək üçün bir yol axtararlar. Məhz insan dərisi də bu qalanın sədləri mövqeyindədir.

Dəri hüceyrələrində olan keratin maddəsi bakteriya və göbələklər üçün keçilməsi çox çətin maneə meydana gətirər. Dəri üzərinə gələn yad canlılar bu divarı keçib içəri girə bilməzlər. Hətta keratin ehtiva edən xarici dəri həmişə tökülər və altdan gələn dəri ilə təzələnər. Beləcə, dəri arasına sıxışan istənilməyən qonaqlar, dərinin bu daxildən xaricə doğru yenilənmə hərəkəti sayəsində, ölü dəri ilə birlikdə bədəndən uzaqlaşdırılarlar. Düşmənin içəri girməsi, yalnız dəri üzərində açılan bir yara ilə mümkün olar.

Ön Cəbhə

Virusların bədənə girmək üçün istifadə etdikləri yollardan biri də havadır. Düşmən, tənəffüs edilən bu hava sayəsində bədənə girməyi sınayar. Ancaq burun mukozasında olan xüsusi bir ifrazat və ağciyərlərdə olan hüceyrə udan müdafiə etmə işçiləri (faqositlər), bu düşmənləri qarşılayar və çox zaman təhlükə böyümədən vəziyyəti ələ alarlar. Yeməklər yoluyla bədənə girməyə çalışan mikrobların çox böyük hissəsi də mədə turşusu və incə bağırsaqdakı həzm fermentləri tərəfindən xaric edilərlər.

Düşmənlərin Qarşıdurması

İnsan bədəninin müxtəlif bölgələrinə (dəri, dəri qırışları, ağız, burun, göz, yuxarı tənəffüs yolları, həzm kanalı, cinsiyyət orqanları) yerləşən ancaq xəstələnməyimizə səbəb olmayan bəzi mikroblar vardır.

Bu mikroblar hər hansı bir xarici mikrobun bədənə girməsiylə birlikdə, yaşadıqları bölgələr də işğal altına girmiş olacağından -öz yaşayış sahələrini yad olanlara "verməmək" üçün- var gücləriylə döyüşərlər. Bunları bədən üçün işləyən pullu əsgərlər olaraq da təyin edə bilərik. Mənfəət qarşılığında olduqları bölgəni qorumağa çalışarlar. Beləcə, bədənimizdəki kompleks orduya, bir də bu mikro dəstəkçilər əlavə olunmuş olar.

r de bu mikro destekçiler eklenmiş olur.

VİRÜSÜN "HÜCREYİ ELE GEÇİRME" OPERASYONU 1. Virüs, yanaştığı hücre ile bağlantı kurarak hücrenin yüzeyine yapışır. (Şemada bakteri hücresi üzerinde gösterilmiştir.) 2. Virüs, yanaştığı hücrenin zarını eritecek özel bir enzimi temas noktasına boşaltır. Bu reaksiyon sonunda hücre duvarında bir delik oluşur. Virüs kuyruğunu çekip, büzülerek içindeki nükleik asidi (DNA veya RNA) hücrenin içine aşılar. 3. Hücre içine giren virüsün nükleik asidi hücredeki kontrolü ele alır. Hücrenin yaşamsal etkinlikleri durur. Virüsün nükleik asidi, hücrenin kaynaklarını kullanarak kendi kopyalarını yapar. 4. Virüsün oluşan parçaları biraraya gelip birleşerek yeni virüsleri oluştururlar. 5. Yeterli sayıda yeni virüs oluşunca hücre patlar ve tamamlanmış virüsler yeni ev sahibi hücreler bulmak üzere harekete geçerler. Virüsün yeni bir hücreye girmesinden üreme sonuna kadar olan süreç 20-25 dakika kadardır. Her kopyalama sonucu bir ev sahibi hücreden 200-300 kadar yeni virüs çıkar.

Qızğın Döyüşə Addım-Addım

Bədənə girən yad mikroorqanizm, növbətçi müdafiə işçiləri və pullu əsgər kimi vəzifə yerinə yetirən bakteriyalardan sovuşsa, döyüşün başlamasına səbəb olar. Artıq bədən nizamlı ordusuyla bu xarici orduya qarşı mükəmməl bir hücum-müdafiə döyüşü edəcək. Müdafiə sistemimizin döyüşü dörd əhəmiyyətli hissədən meydana gələr;

1- Düşmənin təsbiti və ilk müdaxilə,

2- Müdafiənin gücləndirilməsi və hücum silahlarının hazırlanması,

3- Hücum və qarşıdurma,

4- Normal vəziyyətə dönmə.

Düşmən birliklərini ilk qarşılayan hüceyrələr "faqositoz edən" yəni düşməni udan makrofaq hüceyrələridir. Bu hüceyrələr düşmənlə qızğın təmasda olub, sinə-sinəyə bir mübarizə apararlar. Eynilə düşmən birlikləriylə süngü döyüşü aparan və ordunun ən ön tərəflərində olan piyada əsgərləri kimi.

Hətta makrofaqlar ordunun kəşfiyyat bölməsi, bir mənada gizli xidməti kimi də işləyirlər. Parçaladıqları düşmənin bir parçasını saxlayarlar. Bu parça düşmənin şəxsiyyətinin tanınmasına və xüsusiyyətlərinin təsbit edilməsinə yarayacaq. Makrofaqlar əllərindəki bu parçanı digər bir kəşfiyyat bölməsi olan mesajçı-T hüceyrələrinə çatdırarlar.

Ümumi Həyəcan

Makrofajlar vücudun savunma sisteminde ön saflarda savaşan elemanlardır. Kandaki her türlü yabancı maddeyi yutar ve sindirirler. Diğer bir görevleri düşmanla karşılaştıklarında yardımcı T hücrelerini olay yerine çağırmaktır. Soldaki fotoğrafta bir makrofaj, uzantılarının yardımıyla bir bakteriyi yakalamaya çalışırken görülüyor. Bu olay düşmanı yok etmek için yapılan bir operasyondan farklı değildir.

Bir ölkə döyüşə girdiyində ölkə miqyasında səfərbərlik elan edilər. Bütün təbii qaynaqlar və büdcə birinci planda döyüş xərcləri üçün sərf edilər. İqtisadiyyat tamamilə bu fövqəladə vəziyyətə görə başdan nizamlanar və ölkə bütünlüklə bir hərəkətə keçər. Bədənin müdafiə etmə ordusunun bütünlüklə qatılacağı döyüşdə də mütləq səfərbərlik elan edilər. Necə?

Hücuma keçən süvari birlikləri (makrofaqlar), əgər düşmən gözlədiklərindən daha çox isə xüsusi bir maddə ifraz edərlər. Bu maddənin adı "projen"dir və bir növ həyəcan vəziyyətinə keçmə çağırışıdır. "Projen" uzun bir yolu qət edərək beyinə çatar və beyinin temperatur yüksəldici mərkəzini xəbərdar edər. Bu xəbərdarlığın ardından beyin, bədəni həyəcan vəziyyətinə keçirər və insanın hərarəti yüksələr. Temperaturu yüksələn xəstə, təbii olaraq istirahətə ehtiyac hiss edər. Beləcə müdafiə ordusunun ehtiyacı olan enerji başqa sahələrə sərf edilməmiş olar. Görüldüyü kimi, ortada inanılmaz dərəcədə mürəkkəb planlaşdırma və dizayn vardır.

Nizamlı Ordu Fəaliyyətdə

Bədənə girən yad mikroorqanizm ilə müdafiə sistemi arasındakı döyüş, "səfərbərlik" elanından -yəni sizin yatağa düşmənizdən- sonra daha da mürəkkəb hala gələr. Piyadalar (faqositlər) və süvarilər (makrofaqlar) kifayət etməmiş, bütün bədən ümumi həyəcana keçmiş və döyüş tam mənasıyla qızışmışdır. Məhz bu mərhələdə əməliyyata limfositlər (T və B hüceyrələri) girər.

Süvarilər (makrofaqlar) düşmən haqqında ələ keçərdikləri məlumatı köməkçi-T hüceyrələrinə verərlər. Bu hüceyrələr də döyüş sahəsinə öldürücü-T hüceyrələrini

	Bakterilerle kaplanmış bir B hücresi.
Fagositoz olarak adlandırılan olayda makrofaj çok sayıdaki bakteriyi yutmak için uzanıyor (üstte). Bakteriler makrofajın bir uzantısı tarafından sarılmış durumda (sağ üstte). Ve bir hücre tarafından yutuluyorlar (sağda). Daha sonra makrofaj içindeki güçlü kimyasal maddeler saldırganı parçalarına ayırıp yok etmektedirler. Bir diğer deyişle makrofaj düşmanı yutmakta, sindirmekte ve açığa çıkan maddeleri kullanmaktadır.

Silah Istehsalı

B hüceyrələri düşmənlə əlaqədar məlumatı alan kimi "anticisim" adlı silahların istehsalına başlayarlar. Bu silahlar, idarə olunan bir mərmi kimi, yalnız haqqında məlumat verilən düşməni vurmaq üçün hazırlanar. Bu istehsal o qədər mükəmməldir ki, bədənə girən yad orqanizmin üçölçülü quruluşuyla, istehsal edilən silahın üçölçülü quruluşu tam olaraq bir-birlərinə oturar. Bu uyğunlaşma eynilə açarla kilid arasındakı uyğunlaşmaya bənzəyər.

Anticisimlər düşmənin üzərinə gedib birləşərlər. Bu mərhələdən sonra düşmən, palitraları, topu və tüfəngi işləməyən məhv olmuş bir tank kimi təsirsiz hala gətirilər. Daha sonra müdafiə sisteminin başqa işçiləri gəlib təsirsiz hala gətirilmiş düşməni tamamilə ortadan qaldırarlar.

Burada diqqət yetirilməli olan çox əhəmiyyətli bir nöqtə vardır: Müdafiə sisteminin qarşılaşacağı milyonlarla növ düşmən vardır. Düşmən hər kim olursa olsun, B hüceyrələri bu düşmənə uyğun silah istehsal edə bilərlər. Bu, o deməkdir: Müdafiə sistemi, milyonlarla növ kilidə uyğun açarı doğuşdan hazırlaya biləcək məlumat və bacarığa sahibdir. Şüursuz hüceyrələrin milyonlarla növ anticisim hazırlayacaq qabiliyyətə sahib olub, bu qabiliyyəti müvəffəqiyyətli bir şəkildə istifadə etmələri, çox üstün bir güc sahibinin reallaşdırdığı yaradılışın varlığını isbat edir.

Qaldı ki, sistem daha da mürəkkəbdir. B hüceyrələri istehsal etdikləri idarə olunan silahlarla düşməni məhv edərkən, öldürücü T hüceyrələri də düşmənə qarşı çətin bir döyüş apararlar. Bəzi viruslar bir hüceyrənin içinə girdiklərində, B hüceyrələrinin çıxardığı silahlardan gizlənə bilərlər. Məhz öldürücü T hüceyrələri, kamuflyaj etmiş bu düşmənin gizləndiyi xəstə hüceyrələri tapar və məhv edərlər.

Zəfərin Ardından

Düşmənin məğlubiyyətə uğradılmasından sonra fəaliyyətə zəiflədici T hüceyrələri girər. Bu hüceyrələr müdafiə ordusuna atəşkəs əmri verər, öldürücü T və B hüceyrələrinin fəaliyyətlərini dayandırmalarını təmin edərlər. Beləcə, bədən lazımsız yerə səfərbərlik vəziyyətini davam etdirməz. Döyüş bitdikdən sonra, döyüş üçün isehsal edilən T və B hüceyrələrinin çoxu ömürlərini tamamlayar və ölər. Ancaq aparılan bu çətin döyüş unudulmayacaq. Döyüşün əvvəlində düşmən tanınıb, lazım olan hazırlıqlar edilənə qədər bir az müddət keçmişdir. Ancaq düşmən bir daha gəlirsə bədən daha çox hazır olacaq. Düşmənin xüsusiyyətlərini tanıyan bir qrup yaddaş hüceyrəsi, bundan sonra müdafiə sistemində daima vəzifə yerinə yetirəcək. Ola biləcək hücum təkrarında, müdafiə sistemi, yaddaş hüceyrələrindəki məlumat sayəsində düşmən güclənmədən reaksiya vermə imkanına sahib olacaq. Bir dəfə qulaqdibi xəstəliyi ya da qızılça olduqdan sonra bir daha olmamağımız, yəni "immunitet" qazanmağımız, müdafiə sisteminin bu yaddaşından qaynaqlanar.

"Ey insanlar! Siz Allaha möhtacsınız. Allah isə Zəngindir, Tərifəlayiqdir. Əgər istəsə, sizi yox edib yerinizə yeni bir məxluq gətirər." (Fatir surəsi, 15-17)

Bu Mükəmməl Sistem Necə Var Olmuşdur

Araşdırdığımız bütün bu məlumatların ardınca, həyatımızı borclu olduğumuz bu mükəmməl müdafiə sisteminin necə var olduğu sualı üzərində bir az dayanıb düşünməyimiz lazımdır. Ortada qüsursuz bir plan vardır. Lazım olan hər şey bu planın işləyə bilməsi üçün əskiksiz olaraq bir yerdədir; makrofaqlar, projen maddəsi, beyinin temperaturu yüksəltmə mərkəzi, bədənin temperatur yüksəltmə mexanizmləri, B hüceyrələri, T hüceyrələri, silahlar... Yaxşı, bəs bu mükəmməl sistem necə ortaya çıxmışdır?

Canlıların təsadüflərlə ortaya çıxdığını qarşıya qoyan təkamül nəzəriyyəsi, əlbəttə, bu son dərəcə mürəkkəb sistemin necə ortaya çıxdığını açıqlaya bilməz. Təkamül nəzəriyyəsinin iddiası, canlıların və canlı sistemlərinin kiçik təsadüflərin bir-birinə əlavə olunması sayəsində mərhələ-mərhələ meydana gəldiyidir. Halbuki müdafiə sisteminin "mərhələ-mərhələ" meydana gəlməsi mümkün ola bilməz. Çünki sistemi meydana gətirən amillərdən tək biri belə olmasa ya da funksiyasını yerinə yetirməsə, sistem işləyə bilməz və insan, həyatını davam etdirə bilməz. Sistemin əskiksiz və qüsursuz bir şəkildə, bütün parçaları ilə tam olaraq ortaya çıxması lazımdır. Bu həqiqət, "təsadüf" anlayışını mənasızlaşdırar.

Yaxşı, bu planı edən kimdir? Bədənin istiliyinin yüksəlməli olduğunu, ancaq beləcə müdafiə ordusunun ehtiyacı olan enerjinin başqa yerlərə xərclənməyəcəyini bilən kimdir? Makrofaqlarmı? Makrofaqlar yalnız kiçik hüceyrədirlər. Düşünmə qabiliyyətləri yoxdur. Ancaq qurulmuş yüksək sistemə itaət edən və vəzifələrini görən canlılardır.

İnsanmı? Xeyr. İnsan öz bədənində belə mükəmməl bir sistemin işlədiyindən xəbərdar belə deyil. Halbuki fərqində olmadığı bu sistem onu mütləq bir ölümdən qoruyar. Açıqdır ki, müdafiə sistemini yaradan, bütün insan bədənini yaradan, üstün məlumat və güc sahibi bir Yaradıcıdır. Məhz o Yaradıcı, insan bədənini "bir damla sudan" yaradan Allahdır.

Savunma Sistemi
Sayıları bir trilyon civarında olan akyuvarlar, ileri derecede özelleşmiş bir savunma ordusu oluştururlar. Bu ordunun en önemli elemanları ve bir düşmanla savaş sırasında üstlendikleri görevleri aşağıda belirtilmiştir.
	VİRÜS Bir genetik bilgi paketi olan virüs harekete geçmek için çevreye bağımlıdır. Çoğalabilmek için bir konakçı hücredeki mekanizmaları kullanmak zorundadır.
	MAKROFAJ Bir gözcü ve ön saflardaki savunma hücresidir. Kandaki her türlü yabancı maddeyi yutar ve sindirir. Yabancı bir organizma ile karşılaşınca yardımcı T hücrelerini olay yerine çağırır.
	YARDIMCI T HÜCRESİ Bağışıklık sisteminin yöneticisi görevini üstlenmiştir. Düşmanı saptadıktan sonra dalak ve lenf bezlerine gider ve diğer hücreleri hastalık etkeni ile savaşmak üzere uyarır.
	ÖLDÜRÜCÜ T HÜCRESİ Yardımcı T hücresi tarafından uyarılan bu hücre yabancı organizmaların işgal ettiği hücreleri ve kanser hücrelerini yok eder.
	B HÜCRESİ Biyolojik silah fabrikaları olan bu hücreler dalak ve lenf bezlerinde bulunurlar. Yardımcı T hücreleri tarafından uyarılınca antikor denen güçlü kimyasal silahlar üretirler.
	ANTİKOR Y şeklindeki bu protein molekülü hastalık etkenine yapışarak onu etkisiz hale getirir ve yok edici hücreler için hedef haline getirir.
	BASKILAYICI T HÜCRESİ T hücrelerinin bu üçüncü tipi diğer T ve B hücrelerinin etkinliklerini yavaşlatır veya durdurur. Hastalık yenildikten sonra saldırının durmasını sağlar.
	BELLEK HÜCRESİ İlk kez hastalık geçirildiğinde oluşturulan savunma hücresidir. Yıllarca vücutta kalarak aynı hastalık etkeniyle tekrar karşılaştığında savunmanın çok süratli ve etkili olmasını sağlar.

1 SAVAŞ BAŞLIYOR Virüsler bedende yayılırken bir kaç tanesi makrofajlar tarafından yutulur. Makrofajlar virüsün antijenlerini ayırarak kendi yüzeylerine yerleştirirler. Kan dolaşımında bulunan milyonlarca yardımcı T hücresinden çok azı bu özel antijeni 'okuma' yeteneğine sahiptir. Makrofaja bağlanan bu T hücreleri etkin hale geçerler. 2 SAVUNMA HÜCRELERİ ÇOĞALIYOR Yardımcı T hücreleri etkin hale geçince çoğalmaya başlarlar. Daha sonra az sayıdaki, düşman virüse duyarlı olan öldürücü T hücrelerini ve B hücrelerini uyarırlar. B hücrelerinin sayısı artarken yardımcı T hücreleri onlara antikor yapmaları için işaret verir. 3 HASTALIĞIN YENİLMESİ Bu sırada virüslerin bir kısmı hücrelerin içine girmişlerdir. Virüsler sadece hücre içinde çoğalabilir. Öldürücü T hücreleri salgıladıkları kimyasal maddelerle bu hücrelerin zarlarını delerek ölümlerine neden olur, böylece hücre içindeki virüsün çoğalmasını önlerler. Antikorlar da doğrudan virüsün yüzeyine bağlanarak onu nötralize eder hücrelere girişini önler ve içine sızılan hücreleri yok edecek kimyasal tepkimeler başlatırlar. 4 SAVAŞ SONRASI Hastalık yenilgiye uğratılınca baskılayıcı T hücreleri tüm saldırı sistemini durdururlar. Bellek T ve B hücreleri, eğer tekrar aynı virüsle karşılaşılırsa hemen harekete geçmek üzere, kan ve lenf sisteminde kalırlar.