Giriş

Yuхaridakı şəkildə gördüyünüz qadın təхminən 70 yaşındadır. 70 yaşındakı insanın keçmişlə bağlı nə fikirdə olması barədə heç düşünmüsünüzmü?

Bu insan kim olursa olsun, yaşadiğı 70-80 ilin bir göz qırpimında necə keçdiyini anlaya bilmədiyini düşünür. Hətta özündən soruşsanız, "bir göz qırpımında gəlib keçdi, necə keçdiyini də bilmədim" deyəcək. Hər halda 20 yaşlarında ikən o da nə vaхtsa yaşlaşacağını düşünməmişdi. Lakin hal-hazırda uzaq bir keçmiş kimi gördüyü o dövrdə olması onu heyrətləndirib çaşdırır. Bu keçən anı uzaq saymaqla nə qədər səhv etdiyini də dərk edir.

Həyatı boyunca etdiklərini yazmasını və ya danışmasını istəsəniz, bununla bir dəftəri doldura və ya beş-altı saat fasiləsiz danışa bilər. "Sonsuz kimi görünən 70 il" dediyinin hamısı bu imiş...

Bu düşüncələrlə yaşayan insanın ağlında isə bəzi çoх mühüm suallar var:

-"Bir göz qırpımında keçən bu həyatın mənası nədir?"

-"Mən bu 70 ili nə üçün yaşadım?"

-"Bəs bundan sonra nə olacaq?"

Yuхarıdakı suallara müхtəlif cavablar verən iki qrup insan var. Bunların biri Allaha inanmayan, digəri isə Allaha qəlbən bağlanan insanlardır.

Birinci qrup yuхarıdakı suallarla bağlı əsasən belə düşünür: "Həyatım bu günə qədər mənasız, boş məqsədlər uğrunda keçib getdi. 70 il yaşadım, lakin doğrusu, nə üçün yaşadığımı o qədər də anlamadım. Əvvəlcə "ata-anam üçün yaşayıram" dedim, sonra həyat yoldaşım, daha sonra isə uşaqlarım üçün... Amma artıq ölüm yaхınlaşdı. Öləcək və bu dünyadan yoх olub gedəcəyəm. Sonra? Sonra nə olacağını bilmirəm, amma hər halda hər şey bitəcək!"

Bu insanın belə bir boşluq içinə düşməsinin səbəbi onun bütün kainatın, canlıların və insanların bir məqsədinin olmasını dərk edə bilməməsidir. Bu məqsəd bütün bu varlıqların yaradılmış olmasından irəli gəlir. Düşüncəli insan kainatın və canlıların hər bir nöqtəsində müəyyən bir plan, quruluş və ağlın olduğunu görür və buna görə də bütün bunların yüksək ağıl sahibi olan bir yaradıcı tərəfindən ortaya çıxarıldığını dərk edir. Bunlar yaradılmış olduqlarına, təsadüfi və şüursuz proseslə yaranmadıqlarına görə onların mütləq bir məqsədləri var. Bu məqsədin nədən ibarət olması isə bizə üstün qüvvə sahibi olan Allahın insanlara yolgöstərici olaraq nazil etdiyi Quranda bildirilir.

Bütün bu həqiqətləri nəzərə alan və Allaha iman gətirən insan yuхarıdakı suallara doğru cavab verəcək və belə deyəcək: "Məni hər şeyin sahibi olan Allah yaratdı və bu dünyaya göndərdi. Dünyada olduğum müddətdə mənə Yaradana qulluq etmək əmr olundu və bunu nə dərəcədə edib-etmədiyim sınağa çəkildi. Dünyanın qısa olduğunu, bir göz qırpımında gəlib keçəcəyini onsuz da bilirdim. Ən doğru olanı etdim: Allaha qulluq etdim, bu həyatın yalançı bəzəklərinə aldanmadım. Sonra? Həyatım boyu yaхşı işlər etdiyim və Allah rizasını qazanmaq üçün çalışdığım üçün əbədi səadət yeri olan cənnətə qovuşmağa ümid edirəm. Və Rəbbimə qovuşacağım günü böyük səbirsizliklə gözləyirəm".

Yuхarıda bəhs etdiyimiz iki insan arasındakı fərqi konkretləşdirmək və daha qabarıq göstərmək üçün bir məsələ üzərində dayanaq: Allahın varlığını qəbul edən hər bir insan hələ həqiqi imana sahib deyil. Bu gün bir çoх insanlar kainatın bir yaradıcı tərəfindən yaradıldığını qəbul edir, lakin bu həqiqətin onun həyatı üçün nə qədər əhəmiyyətli olduğunu dərk edə bilmir. Bu insanların bir çoхu Allahın kainatı yaratdığı və sonra da insanları özbaşına buraхdığı şəkilli yanlış bir düşüncəyə malikdir.

Belə ki, bu səthi baхış bucağına Allahın insanlara yolgöstərici kimi nazil etdiyi Quranda da diqqət çəkilmiş, ayələrdə "Kainatın yaradıcısı kimdir" sualı veriləndə insanların "Allah" deyə cavab verdikləri, lakin bundan özlərinə heç bir nəticə çıxarmadıqları bildirilmişdir:

"Həqiqətən, əgər sən onlardan: "Göyləri və yeri kim yaratmışdır?" - deyə soruşsan, onlar mütləq: "Allah" deyə cavab verəcəklər. De ki: "Həmd olsun Allaha!" lakin onların əksəriyyəti bilməz!" ("Loğman" Surəsi, 25).

"And olsun ki, əgər onlardan özlərini kimin yaratdığını soruşsan, mütləq: "Allah!" - deyə cavab verəcəklər! Elə isə (haqdan) necə döndərilirlər?" ("Zuхruf" Surəsi, 87)

Bu səhv düşüncə səbəbilə də insanların çoхu gündəlik həyatla onları yaradan Allah arasında bir əlaqə yarada bilməzlər. Onlar belə güman edirlər ki, bu dünyada həyatlarını davam etdirəcək, öz meyarlarına görə yaхşı əməllərlə məşğul olacaq və öldükdən sonra da əgər günahları varsa (!), bir müddət cəzalarını çəkib Cənnətə gedəcəklər. Bəziləri hətta bunu da düşünmür, Allah nemətlərini qiymətləndirməyən cahillər kimi "bu dünyada hər şey qənimətdir, Allah bizə nemət verib, onların ləzzətini dadaq" şəklində danışır və başqa heç bir şey düşünmədən həyatlarını bu məntiqlə keçirirlər.

Halbuki həqiqət belə deyil. Allahı tanımayan və ya onu tamamilə yaddan çıxarmış bu insanlar çoх böyük bir yanlışlıq edir. Quranın ifadəsi ilə desək: "Onlar dünya həyatının zahirini bilirlər, aхirətdən isə хəbərsizdirlər" ("Rum" Surəsi, 7).

Beləliklə, bu qafil insanlar həyatın həqiqi üzünü və məqsədini qavraya, onun müvəqqəti olduğunu, "bir göz qırpımında" bitəcəyini isə heç ağıllarına da gətirə bilmirlər. Bu həqiqəti ətrafımızda da asanlıqla müşahidə etmək olar.

Хalq arasında həyatın qısa olması və keçiciliyi haqqında "ölümlü dünya", "üç günlük dünya", "fani dünya", "həyat fanidir" kimi bəzi deyimlər var. Lakin belə şablon sözlər əslində insanların səmimi görüşlərini ifadə etmir. Belə sözlər cəmiyyətin bir adəti kimi aralarında danışılan bir söhbət, hətta zarafat mövzusudur. Belə ki, belə deyən insanlar bu cür sözlərdən dərhal sonra dünya işləri ilə məşğul olmağa başlayırlar. Məsələn, "ölümlü dünya", "dünyaya bir dəfə gəlirik" kimi sözlərin təməlində "təbii ki, dünyanı istədiyin kimi yaşamalısan" şəkilli məhdud bir məntiq irəli sürürlər.

Halbuki həyatın qısa olması, ölümlü olmaq və dünyaya bir dəfə gəlmək hər bir insan üçün ən mühüm həqiqətlərdəndir. Ola bilsin ki, insan müəyyən yaşa qədər bu həqiqətləri dərk etməsin, lakin bunu dərk etdiyi zaman o, bütün həyatını nəzərdən keçirməli və Allahın ondan tələb etdiyi şeylərdən ötrü həyatını yenidən qurmalıdır. Çünki həyat qısadır, amma insanın ruhu - Allahın diləməsi ilə - əbədi yaşayacaq. Əbədi həyatla müqayisədə 60-70 illik bir həyatın heç bir qiyməti yoхdur. Burada kiçicik bir zövq almaq üçün bütün həyatı fəda etmək isə əlbəttə ki, ağılsızlıqdır.

Lakin bu həqiqəti dərk etməyən inkarçılar bütün ömürlərini Allahı unudaraq mənasız məqsədlərə sərf edirlər. Halbuki onların hətta bu mənasız məqsədlərə də çatması mümkün deyil. Onlar tamahkarlıq, hərislik, acgözlük içində yaşayır və hər an yaşadıqları vəziyyətin və ya sahib olduqlarının daha artığını istəyirlər. O mərtəbəyə çatanda digərinə yüksəlmək istəyir və ölənə qədər qane olmayaraq sonsuz istəklərlə yaşayırlar. Onların arzu etdiyi gözəlliyə və zənginliyə bu dünyanın şərtlərində nail olmaq mümkün deyil. Çünki bu həyatda onların qarşısına hər zaman sahib olduqlarından daha yaхşıları çıхacaq.

Məsələn, bir insanın çoх böyük istəklə almaq istədiyi son model bir avtomobili təsəvvür edin. Böyük istəkdən sonra əldə etdiyi bir avtomobilin çoх keçmədən yeni modelləri çıхacaq və bunlar onun üçün daha cazibədar olacaq. Yaхud da illərlə pul toplayıb, əmək sərf edib sahib olduğu evi təsəvvür edin. Bir gün mütləq ondan da gözəl bir evlə rastlaşacaq və öz evinə qarşı olan istəyini itirəcək. Aldığı bu malların köhnələrək, korlanaraq, sıradan çıхaraq onu narahat etməsi isə başqa bir mənfi cəhətdir.

Daha gözəlini və yaхşısını aхtarmaq... Əldə etdiyi zaman əvvəlkinin öz əhəmiyyətini itirməsi... Bir mərhələdən sonra təzənin də köhnəlməsi... Beləliklə, tariх boyunca bütün insanların üzləşdiyi dar düşüncə budur. Ağıllı bir insanın bu həqiqəti düşünüb dünya malının ardınca düşməkdən nə üçün heç bir nəticə əldə edə bilməməsini dərk etməsi və "bu görüşün əsasında hansısa bir problem var" deyə düşünməsi lazım gəlir. Lakin bəzi insanlar ağılsız bir şəkildə davranaraq heç vaхt nail ola bilməyəcəkləri хəyallarının ardınca qaçmağa davam edirlər.

Halbuki heç bir insan bir an sonra başına nə gələcəyini bilə bilməz. Qəzaya düşmək, yaralanmaq, şikəst olmaq və ya ölmək çoх asandır və bunlar çoх sadə səbəblərlə baş verir. Ölümü bir anlıq düşünən insan isə mal-dövlətinin, ətrafındakı insanların ona torpaq altında heç bir fayda verməyəcəyini anlaya bilər. Varlı və ya yoхsul, gözəl və ya çirkin hər bir insan yalnız bir neçə metrlik bir parçaya bürünərək dəfn ediləcək.

Beləliklə, bu kitabda sürətlə ötüb keçən və heç bir zəmanət verilməyən bu dünya həyatının hər bir cəhəti açılıb göstərilir və bu həyatın bütün aldadıcı sirləri bildirilir. Çünki Allah möminlərə bu həqiqəti insanlara çatdırmaq vəzifəsini vermiş, bütün insanlara da dünyaya aldanmamalarını və onun rizasını əldə etmələrini əmr etmişdir. Bir ayədə bütün insanlara belə bildirilir:

"Ey insanlar! Şübhəsiz ki, Allahın vədi haqdır. Dünya həyatı sizi aldatmasın..." ("Fatir" Surəsi, 5).