Nəticə

Kitab boyunca cahillik əxlaqını daşıyan insanların həyata baxışlarına, yaşama məqsədlərinə, dəyər mühakimələrinə, məntiq incəliklərinə, inanclarına, qorxularına və xarakter quruluşlarına yer verdik. Bütün bundakı məqsəd, Quran əxlaqından uzaq yaşamanın, insanları necə "səthi bir məntiqə" və bundan qaynaqlanan səthi həyat və zehniyyətə apardığını ortaya qoymaq idi. Ancaq daha da önəmlisi, bu həyatı mənimsəyən insanlara, etdikləri seçimin həm dünyada, həm də axirət həyatlarında necə böyük itkilərə bədəl olacağını göstərmək idi.

"Əgər haqq onların nəfslərinin (istək və ehtiraslarına) uyğun olsaydı, göylər, yer və bunların içində olan hər kəs (və hər şey) məhv olmağa başlayardı. Xeyr, Biz onlara öz şan və şərəf (zikr) lərini gətirmiş oluruq, lakin onlar öz zikrlərindən üz çevirirlər"ayəsiylə Allah, cahillik sisteminin istək və ehtiraslarıyla hərəkət edənlərin qarşılaşacaqları sonun mütləq ziyan olduğunu xəbər vermişdir. (Muminun surəsi, 71) Bu ziyandan xilas olmanın isə tək bir yolu vardır: Quran əxlaqını yaşamaq. Çünki Quran əxlaqı, insanlara "əsil şan və şərəflərini" qazandırar. İnsanları içinə həbs olduqları cahillikdən, səthi məntiq uydurmalarından, sıxıntılı mühitlərdən, mənfi xarakter xüsusiyyətlərindən, əsassız qorxulardan, azğın inanclardan və bütün bunların səbəb olacağı sonsuz bir cəhənnəm əzabından qurtarar. Bunların yerinə təmiz ağıl, gözəl əxlaq, cənnət bənzəri hüzur dolu mühit, və ən əhəmiyyətlisi də sonsuz nemətlərlə dolu sonsuz cənnət həyatı qazandırar.

Məhz bu kitabın yazılış məqsədi də, həm cahil insanların içərisinə düşdüyü "qaranlıq mühiti", həm də Quran əxlaqı sayəsində yaşanan "gözəl həyatı" açıq şəkildə ortaya qoyduqdan sonra, insanları üstün bir həyat təqdim edən Quran əxlaqına dəvət etməkdir. Qurana uyan insan qurtuluş tapacaq. Allah "Sizi zülmətdən nura çıxartmaq üçün Öz quluna açıq-aşkar ayələr nazil edən Odur ..." (Hədid surəsi, 9) ayəsiylə, Quran əxlaqını yaşamağın insanları qurtuluşa çatdırdığını xəbər verir.

Bu kitab, cahil cəmiyyətə İslam əxlaqının bir təbliği və xatırlatmasıdır. "Həqiqətən, bu bir ibrətdir. Artıq diləyən Rəbbinə tərəf bir yol tapa bilər" (Müzzəmmil surəsi, 19) ayəsiylə də bildirildiyi kimi, istəyən Quran ayələri istiqamətində verilən öyüdlərə tabe olar. İnsanın bu dünyada keçirəcəyi müddət çox qısadır; istisnasız hər insan üçün "göz açıb bağlayana qədər" keçəcək. Özünü tamamilə bu qısa müddətə həsr edərək sonsuz bir əzabı gözə almaq isə şübhəsiz adamın özü üçün edə biləcəyi ən böyük ağılsızlıqdır. Əbədi qurtuluşun tək yolu bir an əvvəl cahillik əxlaqının bütün pisliklərindən xilas olub Allahın dəvət etdiyi din əxlaqına tabe olmaqdır. Bu kitabı oxuyan bütün insanlardan gözlənilən də, bu ən doğru seçimi etmələridir.

De ki: "Haqq gəldi, batil yox oldu. Çünki batil yoxluğa məhkumdur." (İsra surəsi, 81)

Allah, Quranda, din əxlaqından uzaq olan insanları "cahil" olaraq adlandırır. Burada istifadə edilən "cahil" sifəti, xalq arasında bilinəndən fərqli bir məna ifadə edir. Xalq arasındakı cahil sözü, ümumiyyətlə oxuma yazma bilməyən, yaxşı bir təhsili və savadı olmayan, ədəbdən məhrum insanlara edilən bir bənzətmədir.

Quranda ifadə edilən cahillik isə insanın, yaradılış məqsədindən, Yaradıcımızın xüsusiyyətlərindən, özünə göndərilən kitabdakı məlumat və hikmətdən, sonsuz həyatını maraqlandıran mövzulardan xəbərsiz olması və bu cəhalətin doğurduğu şüursuz bir həyat formasını mənimsəməsidir.

Cahil insana görə, dünya həyatı insanlar arasındakı bir yarış və mübarizədən ibarətdir. Müvəffəqiyyətli və güclü olmaq üçün, insanın hər zaman əsas olaraq özünü düşünməsi və eqoistcə hərəkət etməsi təməl prinsipdir. Bu həyat şəklinin nə cür səthi və yanlış olduğu isə ancaq Quranda bildirilən həyat forması, üstün düşüncə və əxlaq quruluşu ilə müqayisədə ortaya çıxar.

Bu kitabın məqsədi də, bu müqayisəni nəzərə alaraq, "cahil cəmiyyətlər" in din əxlaqından uzaq olmalarından ötrü necə "səthi məntiq" içərisinə düşdüklərini gözlər önünə gətirməkdir. Həmçinin bu məntiqin gətirdiyi əxlaq modelini hər istiqamətiylə ortaya qoymaq və bu quruluşdan xilas olmanın tək həllinin də ancaq Allahın insanlar üçün seçib bəyəndiyi din əxlaqına uymaqla mümkün olduğunu göstərməkdir.