Giriş

Həyatı və ölümü Allah müəyyən bir məqsədlə yaratmış, insanlara doğrunu və yanlışı öyrədən haqq kitablar endirərək bu məqsədi onlara bildirmişdir.

Bu məqsədin özü insanın, hər şeydən əvvəl özünü yaradan Rəbbimizi lazımınca tanıyıb təqdir edə bilməsi, Onun əmrlərini və qoymuş olduğu qadağaları diqqətlə qoruması, dünya həyatının keçici və saxta bir bəzəkdən ibarət olduğunu fərq edə bilməsi, həyatını axirəti hədəf alaraq tənzimləməsidir.

Həyatını, axirəti əsas alaraq təşkil edən bir insan əslində dünyada da olduqca ən gözəl, rahat və hüzurlu həyatı davam etdirəcək. Çünki öz yaradılışına ən uyğun olan həyat tərzi Quranda bildirilmişdir və insan Quranda bildirilən Allahın əmrlərinə tam olaraq uymaqla, bir mənada dünyanı cənnət bənzəri bir məkan halına gətirmiş olacaq.

Kişi olsun, qadın olsun, bir mömin olaraq kim saleh bir əməldə olarsa, heç şübhəsiz ki, Biz onu gözəl bir həyatla yaşadarıq və onların qarşılığını, etdiklərinin ən gözəliylə mütləq verərik. (Nəhl surəsi, 97)

Allah, yuxarıdakı ayəsində Qurana uyan möminlərin gözəl bir həyat yaşayacaqlarını müjdələyər. Bu məlumat, əslində insanlara verilmiş olduqca əhəmiyyətli bir sirdir. Nə qədər gözəl, nə qədər zəngin, nə qədər şöhrətli olursa olsun, bir insan Quran əxlaqını yaşamadığı müddətcə dünyada gözəl bir həyat yaşaya bilməz.

Məhz bu kitabda əsas olaraq toxunulmaq istənən mövzu da budur. İslam əxlaqı yaşanmadığında ortaya çıxan həyat formasının hər kadrında nə qədər sıxıntılı və narahat bir mühit meydana gətirdiyini bütün nümunələriylə ortaya qoymaq və buna qarşılıq Qurana uymaqla qazanılan "gözəl həyatı" təsvir etmək ...

Allah, Quranda, Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in göndərilməsindən əvvəlki həyatı "cahillik", yəni "cahillik dövrü" olaraq adlandırır. Ancaq burada istifadə "cahil" sifəti xalq arasında bilinən mənasından olduqca fərqli xüsusiyyətlər daşıyır. Çünki xalq arasındakı cahil sözü, ümumiyyətlə oxuma, yazma bilməyən, yaxşı bir təlim və təhsili olmayan, ədəbdən məhrum insanlara edilən bir bənzətmədir. Quranda ifadə edilən cahillik isə insanın, yaradılış məqsədindən, Yaradıcımızın vəsflərindən, özünə göndərilən İlahi kitabdakı məlumat və hikmətdən, sonsuz həyatını maraqlandıran mövzulardan xəbərsiz olması və bu cəhalətin doğurduğu şüursuz bir həyat formasını mənimsəməsidir. İnsanın, özünü və içində yaşadığı bu mükəmməl sistemi yaradan Rəbbimizin üstün qüdrətini qavraya bilməməsi, dünyada yaşadığı hadisələrin şüurunda olmaması cəhalətinin bir göstəricisidir. Belə bir insanın görünüşdə müasir, nəcib, mədəni və məlumat sahibi olması, oxuduğu kitabların çoxluğu, onu içərisinə düşdüyü bu dərin cəhalətdən çıxarmağa kifayət etməz.

Bu cür bir cəhalətin və şüursuzluğun hökm sürdüyü cəmiyyətlərə "cahil cəmiyyəti" deyilir. "Cahil cəmiyyəti" anlayışı, yalnız Quran endirilmədən əvvəlki dövrlərdə yaşayan insanları deyil, Quran endirildiyi və içindəkilər təbliğ olunduğu halda Allahın razı olduğu əxlaq və həyat formasından uzaq olan cəmiyyətləri da ehtiva edir.

"Cahil cəmiyyəti" nin əsas məntiqi budur: İnsanların, həyatlarını özlərinin təyin etdiyi bəzi doğrulara və səhvlərə görə davam etdirmələri və həyatlarının ən əhəmiyyətli mövzusu haqqında laqeyd bir rəftar nümayiş etdirmələri. Ancaq bu seçimləri, onları axirətlərindən məhrum etdiyi kimi, onları dünyada da gözəl bir həyat sürməkdən məhrum edər. Çünki cahil cəmiyyətlərində yaşanan sistem, olduqca "səthi bir məntiqə" əsaslanır. Təməldəki məqsəd, hər kəs üçün eynidir: Təxminən 60-70 ili aşmayan məhdud dünya həyatını özünə görə olduqca ən yaxşı şərtlər içərisində yaşamaq. Bir insanın yaxşı və layiqli bir həyat yaşamaq istəməsi son dərəcə qanuni bir tələbdir. Nə var ki, cahil cəmiyyətin dəyər mühakimələrinə görə, guya yaxşı bir həyatı meydana gətirməyə çalışmaq, bu kəslərə həm ümid etdikləri yaxşı həyatı təmin etməz, həm də onları çox böyük bir itkiyə uğradar. Çünki cahillik əxlaqını yaşayan insanların dünyaları son dərəcə kiçikdir və insanı istər-istəməz kiçik düşünməyə, kiçik hesablar etməyə, ötəri və səthi rəftarlar sərgiləməyə təhrik edər. Üstəlik, bu dünyanın içərisində yaradılış məqsədini və ölümdən sonrakı həyatı düşünmək, sonsuz axirət həyatı üçün hazırlıq etmək kimi əhəmiyyətli mövzular yer almaz.

Cahil insanların böyük qisminə görə, dünya həyatı bir rəqabət və mübahisədən ibarətdir. Açıq şəkildə ifadə edilməsə də, müvəffəqiyyətli və güclü olmaq üçün, insanın hər zaman birinci olaraq özünü düşünməsi və eqoist şəkildə hərəkət etməsi əsas prinsipdir. Bu batil əxlaqı mənimsəyən insan nə qədər zəngin olursa olsun, pula və mülkə o qədər çox bağlanar və həmişə daha da çoxunu istəyər. Bu mərhəmətsiz sistemdə nə qədər çox etibar qazansa, o qədər daha çox ön plana çıxmağa çalışar, üstəlik bunu başqalarını əzmək bahasına belə olsa böyük bir həvəslə edər. Bu rəqabətə özünü o qədər qapdırar ki, içinə düşdüyü cəhalətin fərqində belə olmaz.

Bu həyat şəklinin nə cür səthi və yanlış olduğu isə ancaq Quranda bildirilən həyat forması, düşüncə və əxlaq quruluşu ilə düşünüldüyündə anlaşılır.

Bu kitabın məqsədi də, "cahil cəmiyyətləri" nə mənsub olan insanların bir qisminin din əxlaqını yaşamamalarından ötrü nə cür "səthi bir məntiq" içərisinə düşdüklərini göstərir. Həmçinin, bu məntiqin gətirdiyi yanlış əxlaq modelini hər istiqamətiylə ortaya qoymaq və bu qaranlıq quruluşdan xilas olmanın tək həll yolunun da ancaq Allahın insanlar üçün seçib bəyəndiyi həyat şəklinə uymaqla mümkün olduğunu isbat edir.

Allah cahil cəmiyyəti insanlarına belə buyurur:

Onlar hələ cahiliyyə hökmünümü istəyirlər? Qəti inanan bir camaat üçün Allahdan daha gözəl olan kimdir? (Maidə surəsi, 50)