Faşizmin Din Düşmənçiliyi

Dünyada bu günə qədər mövcud olan faşist sistemlərin sahib olduqları ortaq nöqtələrdən biri din əxlaqına qarşı olan münasibətləridir. İlk baxışda, bütün faşist sistemlərin xalqın sahib olduğu dini müdafiə etdiyi görülər. Ancaq faşistlər dini səmimi olaraq müdafiə etməzlər. Tək məqsədləri, dini təşkilatlardan və inanclı xalqdan dəstək almaq, dini termin və anlayışlardan istifadə edərək xalqı özlərinə bağlaya bilməkdir. Bu dinin İslam, xristianlıq və ya yəhudilik olması ya da buddizm kimi batil bir inanc olması faşistlər üçün əhəmiyyət kəsb etməz. Əsl məqsəd eyni inancla bir-birinə bağlı olan cəmiyyət, kütləvi olaraq istənilən şəkildə yönləndirilə bilməsidir. Hitler, Mussolini, Franko kimi faşist diktatorların və hətta müasir faşistlərin siyasəti və tətbiqləri araşdırıldığı təqdirdə, din əxlaqına qarşı olan münasibətin iç üzü də asanlıqla görülə bilir.

Hər şeydən əvvəl faşistlərin səmimi olaraq din əxlaqını müdafiə etmələri qeyri-mümkündür, çünki faşistlərin sahib olduqları xarakter və həyata baxış tərzləri dinin insanlara qazandırdığı gözəl əxlaqla tamamilə ziddir. Uca Allahın insanlar üçün seçdiyi dində sülh və dinclik olduğu halda, faşizmdə döyüş və narahatlıq vardır. Allah insanlara gözəl söz deməyi, bağışlamağı və sevgini əmr edir, faşistlər isə kin və nifrəti, bitib tükənməyən mübarizəni və döyüşü əmr edir. Buna görə də faşistlər dinin səmimi olaraq yaşanmasını və cəmiyyətə dinin gətirdiyi gözəl əxlaqın hakim olmasını istəməzlər, çünki belə bir vəziyyətdə özləri cəmiyyətə hakim ola bilməyəcəklər. Buna görə də həm guya dindar kimi görünür, həm də haqq dinin yaşanmasınının gizlicə və məkrli tədbir və tətbiqlər həyata keçirməklə qarşısını almağa çalışırlar.

20-ci əsr tarixi bunun dəlilləriylə zəngindir.

Nasistlərin Din Düşmənçiliyi

Nasist ideologiyasının köklərini və din mövzusundakı mövqeyini kitabın əvvəlki bölmələrində araşdırmışdıq. Dəlilləriylə ortaya qoyduğumuz kimi, nasist ideologiyası, bütün ilahi dinlərə qarşı nifrət bəsləyən azğın bir təlimdir. Bu ideologiyanın təməli Nitsşenin din düşmənçiliyi fəlsəfəsinə və Darvinin yaradılışı rədd edən ateist təkamül nəzəriyyəsinə əsaslanır.

Nasistlərin əxlaq anlayışı isə, qədim Yunanıstandakı və xristianlıqdan əvvəlki kobudluq tərəfdarı olan alman qövmlərindəki bütpərəst mədəniyyətin bir təqlididir: Nasizm bütpərəst bir ideologiyadır. Bu həqiqət, mövzunu araşdıran bir çox şərhçi tərəfindən dilə gətirilmişdir. Amerikalı araşdırmaçı Jerry Bergmann tərəfindən qələmə alınan Darwinism and the Nazi Race Holocaust (Darvinizm və nasist İrq Soyqırımı) başlıqlı bir məqalədə, nasistlərin dinə necə baxdıqları belə izah olunur:

"Alman teologiyasının ana xəttindən və məktəblərindən dini çıxarmaq və yerinə Darvinizmi yerləşdirmək, soyqırım faciəsiylə nəticələnən Sosial Darvinizmin qəbul edilməsinə açıq şəkildə kömək etdi (96).

The Scientific Origins of National socialism (Nasizmin elmi mənşələri) başlıqlı kitabın yazıçısı Daniel Qasman da bu tapıntını təsdiqləyir və belə yazır:

Hitler bioloji təkamül fikrini, ənənəvi din qarşısındakı ən güclü silah olaraq vurğulamışdı və xristianlığı təkamül təliminin əleyhdarı olaraq daima günahlandırmışdı. Hitler üçün, təkamül müasir elmin və mədəniyyətin keyfiyyət göstəricisiydi. O da Hekkel kimi təkamülün doğru olduğunu çox güclü şəkildə müdafiə etmişdi (97).

SS Şefi Himmler katedralde bir konuşma yapıyor. Bu ve benzeri sahte "dindarlık gösterileri", gerçekte din aleyhtarı olan Nazilerin, dini kendi ideolojilerine göre şekillendirme çabasının bir parçasıydı..

Hitler dinə olan nifrətini bu sözləriylə də göstərmişdi:

... (Din deyilən) uydurulmuş yalan yox edilməlidir. Dövlət mütləq idarəçi olaraq qalmalıdır. Gənc olduğum vaxt dini dinamitlə yox etməyin lazım olduğuna inanırdım... İnsanlarımız din olmadan yaşamağı bacardılar. Altı SS birliyim var və bunlar din mövzusunda tamamilə laqeyddirlər. Amma bu onların ruhları cəsarətlə dolu halda ölümə getmələrinə mane olmur (98).

Şübhəsiz ki, Hitler bu azğın məntiq örgüsünü irəli sürərkən xeyli aldanmışdı. İnsanlara vicdanlarının əmr etdiyi kimi yaşamağı öyrədən din əxlaqı, bir cəmiyyəti ayaqda saxlayan əsl dəyərdir. Din əxlaqının yaşanmadığı cəmiyyətlərdə isə, tarixdə bir çox nümunədə görüldüyü kimi, korlanma və məhv qaçılmazdır. Bu məhvin, faşist sistemlərdə olduğu kimi totalitar tətbiqlərlə qarşısını almaq qeyri-mümkündür. Nasistlərin başına gələn aqibət bu baxımdan da olduqca ibrətamizdir.

Üstəlik Hitler bu fikirləriylə robot bir cəmiyyət meydana gətirir və əsgərlərini mənasız bir şey uğrunda daima ölümə göndərirdi. "Alman ruhu", "döyüşçü qüruru" və s. kimi bütpərəst anlayışlarla bəzəməyə çalışdığı bu modeli yox edəcəyini çox yaxşı bildiyi, ilahi dinlərə isə öz aləmində "dinamitlə yox edilməsi lazım olan" inanclar olaraq baxırdı. Hitler din mövzusundakı fikirlərini, Oberzalsbergdəki villasında toplanan zabitlərinə də qısaca olaraq belə çatdırmışdı:

"Bizlərin ümumiyyətlə səhvən bir dinə bağlanmamız bədbəxtlikdir. Çünki vətən uğrunda can fəda etməyi müqəddəs sayan yaponların o dini niyə bizdə yoxdur?" (99).

Bütün bunlar Hitlerin inkarçı xarakterini göstərən ifadələrdir. Faşistlərin azğın anlayışına görə əgər din əxlaqı yaponlarınkı kimi döyüşü əmr edirsə, belə bir dini, öz ideologiyaları üçün istifadə edə biləcəklərindən ötrü qəbul edə bilərdilər. Ancaq xristianlıq döyüşün deyil, sülh, rəqabətin deyil, fədakarlığın tərəfdarıydı. Buna görə də nasist partiyası bir tərəfdən katolik kilsəsiylə daima döyüşdüyü halda, bir tərəfdən də "nasizmə uyğun bir xristianlıq" meydana gətirməyə çalışdı.

Dindarlık Maskesi

Naziler gerçekte yok etmek istedikleri Hıristiyanlığı, siyasi nedenlerle kontrol etmeye karar verdiler. Kliseyi Nazi ideolojisine boyun eğdirirken bir yandan da sahte dindarlık gösterilerini sürdürdüler.

Nasistlərin Meydana Gətirdiyi "İrqçi Xristianlıq"

Nasistlər əslində din əxlaqına qarşı olmalarına baxmayaraq, qarşı tətbiqdə siyasi davrandılar, bəzən kilsəni dəstəkləyirmiş kimi görünərkən, bəzən də açıq şəkildə kilsəyə qarşı döyüşə başladılar. Əsl məqsəd dini təşkilatlardan çatmaq istədikləri məqsəddə maşa kimi istifadə edə bilməkdi. Hitler, xüsusilə, bütün xristianları millətüstü bir birlik içində görən katolik kilsəsinə düşmən idi. Hitlerin məqsədi bunun əvəzinə, yalnız almanlara xas bir kilsə qurulması, sonra da kilsənin nəzərdə tutduğu dinin mərhələli şəkildə alman faşizminin bir vasitəsi halına gəlməsiydi. Nasist ideoloqlarından Qottfried Feder "nasist Partiyasının Proqramı və Dünya Görüşü" başlıqlı bir yazısında belə deyirdi:

Əlbəttə ki, bir gün alman xalqı, sahib olduğu şimallı qanın tələb etdiyi bir Tanrı qəbul edəcək və təcrübə qazanacaq. Əlbəttə ki, ancaq bu təqdirdə qan, inanc və dövlət üçlüyü tam olaraq reallaşacaqdır (100).

Bu bütpərəst və inkarçı dünyagörüşünə görə din, "qan və dövlət"lə, yəni nasistlərin irqçi ideologiyası və totalitar rejimi ilə uyğun bir hala gəlməliydi. Hitler dindən istifadə etməyə yönələn bu yanaşmasını, Döyüşüm adlı kitabında da qısaca olaraq belə qeyd etmişdi:

"Kim birlikləri qazanmaq istəyirsə, o, birliklərin ürəklərini açan açarları bilməlidir (101).

Hitler kütlələri öz tərəfinə çəkə bilmək üçün dini terminlərdən öz aləmində bir açar kimi istifadə etdi və irqçiliyi sanki müqəddəs bir ibadət kimi göstərməyə çalışdı. Həqiqətdə bir Darvinist olmasına, yəni yaradılışı inkar etməsinə baxmayaraq, kütlələrə irqçilik təbliğatı edərkən yaradılışa istinad etmiş, ancaq bu həqiqəti təhrif edərək irqçiliyə əsas meydana gətirmək istəmişdi. Hitlerin Döyüşüm adlı kitabında olan bu cümlələr diqqət çəkicidir: "Nəticə etibarilə bunu deyə bilərəm:

Yüksək irqin səviyyəsini aşağı salmaq, fizika və fitri bir geriləmə meydana gətirmək, yaradıcımız olan Allahın iradəsinə qarşı günah işləməkdir" (102).

"Cütləşdirilən yaxud cütləşməyə imkan verən millətlər, Allahın iradəsinə qarşı günah işləyərlər. Bir millət şəxsi xüsusiyyətinə bağlı qalmasa dünyada varlığına son qoyulmasına şikayətçi olmağa haqqı çatmır" (103).

Əlbəttə ki, bunlar yalnız bir təhrif və məlumatsız xalqı inandırmaq üçün istifadə edilən yalanlardı. Necə ki, nasizmin dini anlayışları bu şəkildə düzgün əks etdirməməsi və irqçi ideologiyanın vasitəsi halına gətirməsi, müəyyən ölçüdə təsirli oldu. Bunda, Almaniyadakı bəzi kilsələrin fürsətçi idarəçilərinin də əhəmiyyətli bir payı vardı. Hitler ilə əməkdaşlıq edən bu ikiüzlü din adamları, nasizmi müxtəlif yollarla təbliğ etdilər. 1933-cü ildə, Hitlerin hələ hakimiyyətə gəldiyi günlərdə alman kilsələr Birliyi idarəçisi olan Viskansler von Pappen: "Dövlət idarəçisinə xas instinkt sayəsində bütün çətinliklərin və təhlükələrin öhdəsindən gələrək, ölkəni parlaq və xoşbəxt gələcəyə çatdıracaq idarəçiləri olduqca çətin bir vaxtda bizə bəxş edən mərhəmətli Tanrı, Almaniyanı müqəddəsləşdirdi" deyərək açıq şəkildə yalan danışırdı. Bəzi şairlər də Hitleri Almaniyanı parlaq bir gələcəyə qovuşdurmaq məqsədiylə, xüsusi seçilmiş bir adam olaraq tərifləyirdilər (104).

Nasistlər bəzi kilsələri əməkdaşlıq edərkən, bəzilərini isə təzyiq və qorxuyla məhv etmək istədilər. 1932-ci ildə protestant kilsəsindən olan keşiş Dietriç Bonhoeffer Berlində "Həqiqət" barəsində bir dini söhbət etdi. Çıxışında kinə əsaslanan irqçi bir sistemə qarşı sevgini irəli sürdü. Bu rejimə zidd olan münasibətindən ötrü sonunda nasistlər tərəfindən edam edildi (105). 1933-1939-cu illər arasında bir çox katolik keşişi həbs olundu.

Katolik hərəkatın lideri Eriç Klausener, 1934-cü ildəki təmizlikdə öldürüldü. Katolik nəşrlər qadağan edildi. Nasistlər bəzi protestant kilsələrinə də hücum etdilər. Nasist ideologiyasını müqəddəsləşdirən din adamları isə mükafatlandırılırdı. Bunlardan biri, Hitler tərəfindən Kilsə rəhbəri olaraq təyin olunan Hans Kerrl idi. Dr. Kerrl, 13 fevral 1937-ci ildə din adamlarına verdiyi bir nitqində, öz aləmində xristianlığı nasist ideologiyasının bir cihazı halına gətirir və böyük bir yalana şərik olurdu: "Partiya müsbət xristianlığa əsaslanır və müsbət xristianlıq da nasional-sosializmdir. Nasional-sosializm Tanrının əmrini yerinə yetirir" (106).

1937-ci ilin sonu və 1938-ci ilin əvvəlində, nasist terroru qarşısında boyun əyən protestant keşişləri, Hitlerə sədaqət andı içərək, kilsə qurumunun təslimiyyətini rəsmiləşdirmiş oldular. Beləcə Hitler hakimiyyəti hər sahədə əlində tutmuş olurdu. Kilsə belə öz nəzarəti altında idi. Ancaq son məqsədi, bütün ilahi dinləri ortadan qaldırmaq və Almaniyanı tam bir bütpərəst cəmiyyət halına gətirməkdi. 1941-ci ilin iyun ayına aid məxfi bir sənəddə, dinin yox edilməsi məqsədi belə izah edilirdi:

Xalq, kilsədən və onun keşişlərindən mümkün ola bildiyi qədər daha çox uzaqlaşdırılmalıdır. Bundan belə xalqın və onun idarəsində kilsənin təsirinə daha çox imkan verilməməlidir. Bu təsir tamamilə yox edilməlidir. Ancaq Reyx hökuməti və onun təlimatlarına görə partiya və partiyanın tərkib elementləri, ona yaxın olan təşkilatları, xalqı idarə etmə hüququna sahibdir (107).

Əlbəttə ki, Hitler bu məqsədinə heç vaxt çata bilməmişdir və Hitler kimi oxşar məqsədlə, din əxlaqına qarşı mübarizə aparanlar da, Allahın izniylə, məğlub olmağa məhkumdurlar. Bu, Allahın qanunudur. Rəbbimiz bir ayəsində, inkarçılar istəməsələr də din əxlaqının üstün gələcəyini belə müjdələmişdir:

Nasistlərdəki Yəhudi Düşmənçiliyinin Əsl Mənası

Nasistlərin din mövzusundakı düşüncə və siyasətlərini başa düşmək üçün, yəhudilərə və yəhudiliyə qarşı göstərdikləri qatı düşmənçiliyi də araşdırmaq lazımdır. Nasistlərin yəhudi düşmənçiliyi, həqiqətdə sözü gedən din düşməni ideologiyalarının bir parçası idi. Çünki nasistlərin məntiqinə görə, əvvəllər bütpərəst və döyüşçü bir cəmiyyət olan almanlar, xristianlığın yayılmasıyla birlikdə bu mədəniyyəti tərk etmişdilər, xristianlıq isə yəhudiliyin bir davamı idi. Xristianlıqdan nifrət edən nasistlər həqiqətdə onu bir "yəhudi sui-qəsdi" kimi görürdülər.

Allah Qatında müqəddəs və mübarək bir insan olan hz. İsaya tabe olmurdular. Öz azğın məntiqlərinə görə almanların yol göstəricisinin alman nəslindən gəlməli olduğunu irəli sürürdülər. Sahib olduqları vəhşi ideologiya, özlərinə yalnız alman mədəniyyətinin kobudluq tərəfdarı olan və zalım döyüşçülərini nümunə almağı öyrədirdi.

Nasist ideologiyasına baxdıqda, dünya tarixinin, "Aryan irqi" ilə "Sami irqi" arasındakı bir qarşıdurma olaraq şərh olunduğu görülə bilər. Nasistlərə görə Aryan irqi Hind-Avropa mədəniyyətinin, Sami irqi (yəhudilər və ərəblər) isə Yaxın Şərq mədəniyyətinin qabaqcıllarıdır. Hind-Avropa mədəniyyətinin əsas xüsusiyyəti isə, bütpərəst inanclara sahib olmasıdır. Nasistlər məhz bu səbəblə də özlərini bütpərəst bir mədəniyyətin varisləri olaraq görmüşlər, yəhudiləri isə, bütpərəstliyə qarşı çıxıb tövhid (Allahın Birliyi) inancını dünyaya yayan düşmən bir irq olaraq qəbul etmişlər.

Nasistlərin bütpərəst ideologiyalarını mövzu götürən The Pink Swastika adlı əsərdə, bu mövzu qısaca olaraq belə qeyd olunur:

Nasistlərin əvvəlcə yəhudi xalqına hücum etməsinin və onları yox etmək istəmələrinin səbəbi, müqəddəs Kitabın, yəni Tövrat və İncilin, xristian əxlaqının təməllərini meydana gətirməsidir (108).

Nasizmin bu azğın inancı digər bir çox faşist cərəyanda da müşahidə olunur. Bu gün hələ də bir çox neo-nasist qrupu, "Aryan irqinin dini" olaraq gördükləri bütpərəst inanclara bağlanır, başda haqq din olan İslam olmaqla, xristianlıq və yəhudilik kimi vəhyə əsaslanan ilahi dinləri isə guya "sami əfsanələr" olaraq görüb bunlara qarşı düşmənçilik bəsləyirlər. İslam aləmində də bu yanlış məntiq əsasında "ərəb düşmənçiliyi" şəklində yeni bir antisemitizm meydana gətirməyə çalışan faşist meyillər olmuşdur.

Halbuki, ilahi dinlər, yalnız sami irqlərə deyil, dünyadakı bütün insanlara xitab edir və dünyadakı bütün insanların xilası da təhrifə məruz qalmayan son haqq din olan İslamdadır. Allahın insanlara göndərdiyi dini rədd edərək, atalarının azğın dini olan bütpərəstliyə sitayiş edən faşizm isə, böyük bir ağılsızlıqdan ibarətdir. Allah "atalarının dini"nin arxasınca gedən bu kimi ağılsız insanların vəziyyətini Quranda belə bildirilmişdir:

Faşizmin Iki Üzlü Din Siyasəti

Hitlerin din haqqında istifadə etdiyi ikiüzlü siyasət də, yalnız nasizmə xas bir üsul deyil, faşist rejimlərin ümumi obrazıdır. Faşist ideologiya üçün din yalnız bir vasitədir. Çünki dini dəyərlərdən istifadə etmədikləri müddətcə xalqlarının, etdikləri zülmlərə və irqçi siyasətlərə reaksiya verəcəklərini bilirlər. Bu səbəblə də dini anlayışları təhrif edərək öz ağıllarına görə şərh irəli sürərlər. Ağızlarında daima yaşadıqları cəmiyyətin istifadə etdiyi dini terminlər, dini ifadələr vardır, ancaq tətbiqə baxıldığı təqdirdə dindən olduqca uzaq bir strukturla qarşılaşırıq.

Bu, faşist liderlərin xalqı özlərinə bağlaya bilmək məqsədiylə meydana gətirdikləri bir siyasətdən başqa bir şey deyildir. Çünki xalqın dini dəyərlər naminə bir çox fədakarlığı edə biləcəyini, bu ülvi inanclardan ötrü bir çox şeyi gözə ala biləcəklərini onlar da bilirlər. Bu səbəblə də özlərini Allah naminə, din naminə yola çıxmış kimi göstərərlər. Dini xatırladacaq və beləcə xalqı motivasiya edəcək şüarlar istifadə edib, təbliğatlarında da dini simvollara üstünlük verib, özlərinə dini bir görünüş qazandırmaq istəyirlər. Buna qarşı faşizmin tələb etdiyi bütün zalımlıqları və qeyri-insani hərəkətləri də edərlər. Yəni əslində dedikləriylə etdikləri bir-birinə tamamilə ziddir. Faşistlərin öz hakimiyyətləri üçün dini beləsinə saxtakar bir üzlə istifadə etmələri onların zalımlıqlarının başqa bir dəlilidir.

Allaha qarşı yalan uyduranlar üçün Rəbbimiz ayədə belə bildirir:

Digər tərəfdən, faşistlərin istifadə etdiyi dini şüarlara aldanan və onların bu taktikasından təsirlənənlər isə, yenə səmimi olaraq dinə inanan insanlar deyillər. Bunlar kobud, cahil, düşünmə qabiliyyəti inkişaf etməmiş, dini də atalarından qalan bir ənənə kimi qiymətləndirən insanlardır. Buna görə də faşistlərin dindən istifadə etmələrindəki ağılsız, səthi və saxtakar üslubu görə bilməzlər ya da görməməzlikdən gələrlər. Əvvəlki səhifələrdə izah edilənlərdən da aydın olduğu kimi bu cür dini təlqinlərlə xalqa Darvinist məntiqi və irqçi aksiyaları haqlı göstərməyə çalışmışlar. Əslində bunlar faşistlərin ağılsızlıqlarına aydın bir dəlildir. Çünki din əxlaqının irqçiliyi aradan qaldırdığı və insanlar arasında qardaşlığı, sülhü dəstəklədiyi çox aydın bir həqiqətdir. Allah insanlar arasındakı yeganə üstünlüyün təqvaya görə olduğunu, rəqabətin deyil, fədakarlıq, şəfqət və həmrəyliyin gözəl olduğunu insanlara bildirmişdir. Ancaq faşistlər bu saxta dindar görünüşləriylə yalnız xalqın çox cahil bir hissəsinə təsir edə bilərlər.

Gençlik yıllarında "proleterya devrimi" hayalleriyle yanıp tutuşan komünist ve din düşmanı bir ateist olan Mussolini, bir süre sonra "faşizm" adlı ideolojisiyle sahneye çıktı. Bu yeni kimliğinde, siyasi çıkarları gereği, din ahlakına olan düşmanlığını gizleyecekti.

Mussolininin Iki Üzü

Faşist xarakteri analiz etmək üçün nasizmdən sonra araşdırılan ikinci nümunə, şübhəsiz ki, "faşizm" termininin əsl sahibi olan italyan diktator Benito Mussolinidir. Mussolininin həyatına baxdığımızda da, faşizmin həqiqətdə dinə böyük bir düşmənçilik bəsləyən, ancaq siyasi mənfəətlər üçün lazım gəldikdə dindar kimi görünən ikiüzlü xarakterin əhəmiyyətli bir nümunəsini görərik. Mussolininin həyatının bizə göstərdiyi digər bir həqiqət isə, faşizm ilə kommunizm arasındakı xəttin çox nazik olduğudur.

Faşizm və kommunizm bir-birlərinə çox zidd ideologiyalar kimi görünərlər. Halbuki, repressiv, zalım və totalitar cəhətləriylə, azlıq hakimiyyətinə əsaslanan sistemləriylə, dinə olan düşmənçilikləriylə, Darvinist dünyagörüşləriylə əslində hər iki ideologiya da bir-birinə çox bənzəyir (Baxın. Komünizm Pusuda, Harun Yəhya). Bundan ötrüdür ki, bir faşist ilə bir kommunist arasında həqiqətdə çox az bir fərq var və hər ikisi də asanlıqla bir-birinə çevrilə bilər. Proletar inqilabı xəyallarıyla qan tökən bir kommunist, bir müddət sonra eyni vəhşiliyi bu dəfə faşist ideallar üçün həyata keçirməyə başlaya bilər. Çünki hər iki ideologiya da vəhşilik üçün bir səbəbdən başqa bir şey deyil.

Mussolini də, illər boyu qızğın bir kommunist, gözü dönmüş bir din düşməni və qatı bir Darvinist olaraq italyan siyasətində özünə yer əldə etməyə çalışmış, bu yolla da məqsədinə nail olmadıqda isə, bir anda dəyişərək faşist olmuş bir diktatordur.

Mussolininin Kommunist Illəri

Mussolini 1883-cü ildə kiçik bir kənddə dünyaya gəldi. Atası qatı bir Marksist idi. Bu ideologiyasını oğluna da köçürmüşdü, Oxford Universiteti tarixçisi Denis Mak Smitin, Mussolini başlıqlı kitabında yazdığına görə, "əhəmiyyətli ailə iclaslarında Mussolininin atası uşaqlarına Marksın Das Kapital əsərindən hissələr oxuyardı" (109). Atasından kommunist təhsil alan gənc Mussolini məktəb həyatında da heç kəslə yola getməyən, davakar, sərt və çoxbilmiş bir uşaq olaraq tanınırdı. Demək olar ki, heç bir dostu yox idi.

Mussolini 20-li yaşlara gəldikdə qatı bir kommunist olaraq ortaya çıxdı. Kommunizmi, hətta kommunizmdən daha da radikal və qatı bir inqilabçı ideologiya olan anarxizmi müdafiə edirdi. Denis Mak Smit belə yazır:

1903-ci ildə özünü "avtoritar kommunist" olaraq xarakterizə edirdi. Atasından, islahatçı sosializmə və ya demokratik və parlementer üsullara etibar etməməyi öyrənmişdi, bunların yerinə idarəçi sinfi devirəcək bir inqilabı müdafiə edirdi. Parlament ləğv edilməli, qrup qarşıdurmasının yerini qrup həmrəyliyi almalı, xüsusi mülkiyyət tamamilə aradan qaldırılmalı idi. Sosialistlər heç vaxt burjuaziya hökumətləriylə əməkdaşlıq etməməli, heç vaxt maaşlarını artırmaq üçün tətil aksiyaları keçirməməli, bunun yerinə tam bir ictimai inqilab reallaşdırmaq üçün terrorizm və kütləvi zorakılıq üsullarından istifadə etmək məqsədiylə hazırlanmalıydılar (110).

Göründüyü kimi Mussolini gənc yaşlarında olduqca qatı bir communist idi. Müdafiə etdiyi "zorakılıq və terror yolu ilə inqilab" modeli, bu modeli Rusiyada həyata keçirəcək Leninin terrorist üsullarına çox bənzəyirdi. Necə ki, o illərdə Mussolini Leninlə əlaqə yaratmışdı: Sonradan özünün dediyinə görə, o dövrdə İsveçrədə olan Leninlə görüşmüş və hətta onun rəğbətini qazanmışdı (111). Mussolini Marksizmə olan bağlılığını "Marks sosializmin ən böyük nəzəriyyəçisidir" deyərək vurğulayır və məqalələrində tez-tez Marksın sitatlarından istifadə edirdi (112).

Kommunist Mussolininin ən diqqətə çarpan xüsusiyyətlərindən biri də, dinə qarşı kəskin bir nifrət bəsləməsi idi. Denis Mak Smit bu mövzuda bunları yazır:

Atasından kilsə-düşmənçiliyi öyrənmişdi. Açıq şəkildə özünün bir ateist olduğunu deyirdi... Dinin fərdi bir vicdan məsələsi olduğunu deyən sosialistlərə çox əsəbləşirdi... (Mussoliniyə görə) Xristianlıq təvazökarlıq və geri çəkilmə kimi mənasız fəzilətləri yayaraq zərər vermişdi, yeni sosialist əxlaq isə zorakılığı və inqilabı bayram etməliydi (113).

Komünizmle Başlayıp Faşizmle Devam Eden Saldırganlık

Genç Mussolini, La Lotta di Classe(Sınıf Çatışması) adlı haftalık komünist derginin editörlüğünü yapıyordu. Derginin kapağına Marx'ın ve Darwin'in resimlerini yerleştiriyor, Lenin'e duyduğu hayranlığı ise sık sık vurguluyordu. Faşist kimliğe büründüğünde ise, eski dergilerini kütüphanelerden toplattı ve yok ettirdi. Ama Mussolini'nin karakteri (saldırganlık, kibir ve paranoya) hep aynı kaldı.

Yuxarıdakı sitatda açıq şəkildə görüldüyü kimi Mussolini çıxışları əsnasında Uca Rəbbimiz Allaha qarşı açıq şəkildə böhtan olan sözləriylə, Allaha olan inamsızlığını və dinə olan nifrətini göstərmişdir (Allahı tənzih edirik).

Mussolininin bu azğın şərhləri, eynilə tarix boyu yaşamış inkarçıların ağılsız çıxarış və şərhlərinə bənzəyir. Unutmamaq lazımdır ki, Allahın varlığı və birliyini inkar edənlərin, bu açıq-aşkar həqiqəti görməməzliyə vuranların, din əxlaqına qarşı qəzəbləri, özlərinə böyük əzabla geri qayıdır. Allah bu insanlara həm dünyada, həm də axirətdə əzab verər.

Məsələnin diqqəti cəlb edən tərəfi isə Mussolininin sözü gedən din düşmənçiliyini, hakimiyyətə gəldikdən sonra gizlətməsidir. Mussolini növbəti səhifələrdə araşdıracağımız kimi, hakimiyyəti ərzində kilsənin dəstəyini almaq ehtiyacı hiss etmiş, bu məqsədlə də bəzən özünü dindar kimi göstərmişdir.

Üstəlik Mussolini hələ daha qatı bir kommunist olduğu illərdə belə bəzən özünü dindar kimi göstərməyə çalışmışdır. Ölkəsində din əleyhinə qatı əsərlər yazıb çıxışlar edərkən, ingilis-amerikan mənbələri üçün hazırladığı bir yazıda nə qədər dərin və güclü bir inanca sahib olduğuna dair bir hekayə uydurmuşdur (114).

Mussolininin din düşmənçiliyi və kommunist militanlığı XX əsrin 10-cu illərinin sonlarına qədər davam etdi. 1908-ci ildə La Lima adlı kommunist jurnalda xüsusi bir ləqəblə yazılar qələmə aldı. Maraqlısı, Mussolininin məqalələrinin yer aldığı La Lima jurnalının bütün buraxılışlarının, Mussolininin hakimiyyətə gəlməsindən sonra bütün kitabxanalardan toplanılıb məhv edilməsiydi (115). Çünki Mussolini hakimiyyətə gəldikdən sonra dini, siyasəti üçün istifadə etməyə qərar verəcək və həqiqi üzünü, yəni din düşməni şəxsiyyətini gizlədəcəkdi.

Mussolininin Baniləri: Nitsşe və Darvin

Mussolininin kommunizmə olan bağlılığı, əslində zorakılığa olan meylindən və fərdi psixoloji problemlərindən qaynaqlanırdı. Denis Mak Smit Mussolininin daxili aləmini belə izah edir:

Marksa olan daimi bir bağlılığıyla yanaşı, əslində öz sosializminin elə də əsaslı bir doktrinası yoxdur. Bəzən özünü bir peşə tərəfdarı sosialist kimi qiymətləndirirdi, amma xüsusi söhbətlərində bütün digər sosialistlər barəsində çox kobud şəkildə danışırdı və bəzi hallarda da hamısından fərqli bir anarxist kimi görünürdü (116).

Mussolininin həyatını araşdıran digər bir tarixçi, Anjelika Balabanoff isə belə yazır: "Fikirləri, müəyyən bir anlayış və qavrayışdan çox, öz üsyankar eqoizminin əksi idi. Daha çox öz qeyri-sabit və narahat ruh halından və narazılığından, öz nəfsinin istəyini təmin etmək arzusundan və fərdi intiqam qərarlılığından qaynaqlanırdı".

Mussolini'nin Fikir Babaları

Mussolini, savaş ve çatışmanın bir ulusun gelişimi için mutlaka gerekli olduğuna inanıyordu. Onu bu fikre yönelten iki kuramcı vardı: Charles Darwin, Friedrich Nietzsche...

Əslində Mussolininin tək əllə tutula bilən dünyagörüşü, "qarşıdurma" və "döyüş" anlayışlarına olan inancıydı. Bunları da faşizmin ideoloji nəzəriyyəçilərindən öyrənmişdi: Bu şəxslər də Fridrix Nitsşe və onun fikri təməlini meydana gətirən Çarlz Darvin idi.

Mussolininin bu iki ada olan heyranlığına dair bir çox dəlil vardır. Nitsşeyə olan bağlılığını, "Nitsşe məni ruhi bir erotizmlə doldurur" deyərək şəxsən özü açıq şəkildə ifadə etmişdir. Denis Mak Smit Mussolini adlı kitabında bu mövzuda bunları yazır:

Nitsşe də, təvazökarlıq, fədakarlıq, xeyirxahlıq və yaxşılıq kimi xristian dəyərlərinə qarşı başladığı döyüşə bir səbəb tapırdı. Yenə Nitsşedən, "təhlükəli həyat", "güc istəyi" kimi məşhur anlayışlarını götürmüşdü. Burada yenə Tanrıya və kütlələrə qarşı çıxan böyük eqoist anlayışını, Nitsşenin "üstün insan" fikrini görürük (117).

Mussolininin Darvinizmə olan ideoloji bağlılığı isə, bir dövr redaktorluğunu etdiyi La Lotta di Classe (Sinif Qarşıdurması) adlı həftəlik kommunist jurnalda nümayiş etdirilirdi. La Lotta di Classe-nin ilk buraxılışının üz qabığında Marks və Darvinin böyük bir şəkli vardı. Giriş yazısını qələmə alan Mussolini bu iki materialist ideoloqdan, "keçmiş əsrin ən böyük iki mütəfəkkiri" deyə bəhs etmiş, yazıda Darvinin nəzəriyyəsinə böyük təriflər yağdırmışdı (118). Mussolini La Lotta di Classe jurnalında Darvinist, kommunist və dinin əleyhinə bir çox yazı yazdı, ancaq 1922-ci ildən sonra, yəni Mussolini hakimiyyətə gəldikdə, bu jurnalın da nüsxələri birdən-birə kitabxanalardan yoxa çıxdı (119).

Mussolininin Saxta Dindarlığı

Mussolini XX əsrin 10-cu illərinin sonunda ani bir dəyişiklik keçirdi və əvvəldən bəri radikal bir kommunist olduğu halda, bir anda "faşizm" olaraq adlandırılan ideologiyanın liderinə çevrildi. Roma imperiyasının bütpərəst mədəniyyətini təmsil edən "balta" simvolundan çıxış edilərək ortaya atılan "faşizmi" Mussolini tapmamış, o dövrdə İtaliyada çoxalan irqçi ideoloqlardan mənimsəmişdi. Ancaq öz icadı olmayan bu ideologiyaya qısa müddətdə yiyələndi və siyasi bir hərəkata çevirdi. Eynilə Hitler kimi ətrafına işsiz-gücsüz küçə avaralarını, macəra axtarışında olanları, zorakılıq tərəfdarı olan cahil kütlələri topladı. Bunları "Qara Köynəklilər" adlı yarı hərbi bir təşkilat şəklində təşkilatlandırdı və siyasi rəqiblərinə qarşı bir terror mexanizmi kimi istifadə etdi. Bu üsullarla da bir neçə il ərzində hakimiyyətə gəldi. 1922-ci ildə İtaliyanın Baş naziri vəzifəsində işləyirdi. Qısa müddət keçdikdən sonra isə "Duçe", yəni "lider" olaraq xatırlanmağa başlayacaq və tam bir diktator olacaqdı.

Mussolini'nin Fikir Babaları

Mussolini, gençliğinden itibaren Allah'a ve dine karşı nefret duymasına rağmen, iktidara geldikten sonra sözde dindar bir çehreye büründü. Amacı, dini kullanarak diktatörlüğünü sağlamlaştırmaktı. Nitekim kısa süre sonra Mussolini'yi "kutsal lider" olarak gösteren bir propaganda gelişti. Üstte yer alan "Papa tarafından kutsanmış Mussolini" tasviri, bunun bir örneğiydi.

Mussolini faşizmin lideri olaraq ortaya çıxmaqla yanaşı, dinə olan düşmənçiliyini də bir anda gizlətməyə, üstəlik guya olduqca dindar bir katolik kimi görünməyə qərar vermişdi. Xüsusilə, hakimiyyətinin ilk illərində bu imici yaratmaq üçün səy göstərdi. Keçmiş din düşməni yazılarının olduğu jurnalları toplatdırıb məhv etməklə yanaşı, bir tərəfdən də özünü dindar kimi göstərməyə başladı. Məsələn, yarım əsrlik bir fasilədən sonra din dərslərini icbari hala gətirdi, məktəblərə xaç simvolları asılmasına qərar verdi (120). Çıxışlarında hər dəfə dindar, mühafizəkar, milli adət və ənənələrə bağlı bir insan portreti çəkməyə səy göstərdi. Mussolininin yeni meydana gətirdiyi azğın bir dünyagörüşünə görə, "din dövlətin güclənməsinə kömək etməyə borclu olan bir təşkilatdı" (121).

Mussolininin bu ikiüzlü dindarlığı təsirli oldu və qısa müddətdə kilsənin də dəstəyini qazandı. Müasir Liderlər Ensiklopediyasında Mussolininin "kilsənin ürəyində etdiyi fəth" belə izah edilir:

...Faşistlərin kilsənin dəstəyini qazanması 1922-ci ilin fevral ayında keçmiş Milano kardinalının papa seçilməsiylə başlayır. XI Piusa görə İtaliyanı anarxiyadan xilas edən insan Mussolinidir. Faşizm tərəfdarı Papa ilə bir vaxtlar "Həqiqi Dinsiz" imzalı yazılarla kilsəyə döyüş açmış Mussolini arasındakı əlaqələr həmişə əməkdaşlığa əsaslandı. Vatikan qəzeti olan Osservatore Romano 1923-ci ilin fevralında bunları yazmışdır: "Mussolini bütün İtaliyada vətənin tarixini bərpa edən insan olaraq alqışlanmışdır. Bu dini ənənələrin və xalqın sivilizasiyasının zəfəridir". Kardinal Vicaire isə həmin ildə vətəndaşları, faşistləri dəstəkləməyə çağırır. Vatikan, katoliklərinin partiyası Partito Popoleranın faşizmə qarşı olan rəftarını uyğun görməz və Don Sturzanın, partiyasının liderliyindən ayrılmasını təmin edər. Bunun müaqbilində Mussolini də kilsəyə olan hörmətini hər fürsətdə göstərər, on iki il əvvəl evləndiyi həyat yoldaşı ilə dini nikah kəsdirər, uşaqlarını xaç suyuna saldırır... 1929-cu ilin fevralında həm kral, həm də Mussolininin kilsə adına da Kardinal Qasparinin imzaladıqları "Patti Laterono" ilə kilsənin 1870-ci ildə əlindən alınan hüquqları geri qaytarılır. Müqavilə ilə kilsəyə mütləq bir inanc və ibadət azadlığı, katolizmin rəsmi dövlət dini qəbul edilməsi, Vatikanın müstəqilliyinin rəsmi şəkildə tanınması və ona imtiyazlar verilməsi, Papanın dövlət başçısı qəbul edilməsi, papalığa təzminat ödənməsi, dini nikahın qəbulu, ibtidai məktəblərdə din dərslərinin oxudulması kimi hüquqlar verildi. Papa da bunların müqabilində Mussoliniyə 1932-ci ildə "Qızıl Dəmir" ordeni verər və onu "bənzərsiz bir baş nazir" olaraq xarakterizə edər (122).

Ancaq Mussolini bütün bu teatra baxmayaraq həqiqətdə dinsizliğini davam etdirirdi. İtalyan cəmiyyətini bir dəfəyə öz tərəfinə çəkib ayağa qaldırdıqdan sonra, din əxlaqını ortadan qaldırmağa xidmət edən həqiqi siyasəti özünü göstərməyə başladı. 1930-cu illərdə dini anlayışlar yavaş-yavaş ortadan qaldırılmaqla yanaşı, bunun yerinə Mussolinini sanki müqəddəs bir adam kimi görən bütpərəst bir mədəniyyət hakim olmağa başladı. Mussolininin tək inancı, öz eqoizmi idi və bunu mərhələli şəkildə italyanlara qəbul etdirməyə çalışdı.

O dövrdə istifadə edilən aşağıdakı şüar, İtaliyaya təlqin edilən "Mussolini bütü"nün bir ifadəsiydi:

"Tanrını sevməkdən bir an belə geri qalma. Amma unutma ki, İtaliyanın Tanrısı Duçedir" (123). (Uca Allahı tənzih edirik)

Mussolinin özünü bu şəkildə insandan üstün bir varlıq elan etməsi, əlbəttə ki, böyük bir azğınlıqdır. Tarix boyu özünü digər bütün insanlardan üstün tutan və eynilə Mussolini kimi guya ilahlaşdıran (Allahı tənzih edirik) bir çox inkarçı lider və rəhbər yaşamışdır. Ancaq hamısı bu təkəbbürlülüklərinin və azğınlıqlarının əvəzini almışlar. Mussolini bir tərəfdən də dini anlayışların içini boşaldıb bunları öz bütpərəst dininə görə yenidən şərh etməyə cəhd edirdi. Nəşr etdiyi əmr və bildirişlərə "On Əmr" adını verməsi, qürur və ədəbsizliyinin dərəcəsini göstərirdi.

Faşistler elele: Hitler ve Mussolini..

Ancaq Mussolininin qüruru uzun vaxt çəkmədi. II Dünya müharibəsinə Almaniya ilə birlikdə daxil oldu, ancaq almanlardan xeyli əvvəl məğlubiyyətə uğrayaraq məhv oldu. 1943-cü ildə öz vətəndaşları tərəfindən ələ keçirildi və həbs edildi. Hitlerin köməkliyi ilə xilas oldu və İtaliyanın şimalındakı qüvvələriylə müxaliflərinə qarşı bir müddət daha müqavimət göstərdi. Döyüşün sonunda alman forması geyinərək sərhədi keçməyə çalışdığı vaxt yenidən ələ keçirildi və yanındakı aşnası ilə birlikdə güllələndi. Cəsədi Milandakı bir meydanda ayağından asıldı. Bu, özünü guya "müqəddəs insan" zənn edən ruhi cəhətdən xəstə biri üçün olduqca ibrətamiz bir aqibətdi.

İspan Faşizminin Dini Istifadə Etmə Metodları

Bura qədər öyrəndiklərimizdən aydın olduğu kimi, faşizm həqiqətdə ilahi dinlərə şiddətlə düşmən olan, ancaq bəzən siyasi baxımdan bu düşmənçiliyini gizlədən, əksinə dindar görünən bir ideologiyadır. Faşistlərin dindar görünüşünün arxasındakı məqsəd isə, dini anlayışları həqiqi mənalarından uzaqlaşdıraraq faşizmin vasitəsi halına gətirməkdir.

Faşistlərin sözü gedən dindarlıq rolunun gücü isə, yaşdıqları cəmiyyətin quruluşuna görə dəyişər. Nasizm bu rolu oynamağa çox az ehtiyac hiss etmiş, çünki onsuz da din əxlaqından xeyli uzaqlaşmış bir cəmiyyətdə meydana gəlmişdir. Ancaq buna baxmayaraq, Mussolini dindar bir cəmiyyət olan italyanlara nəzarət etməyə çalışmış və buna görə də saxta dindarlıq roluna daha çox ehtiyac duymuşdur. İspaniya nümunəsinə baxdığımızda isə, yenə dindar bir cəmiyyətlə və yenə dindar görünüşlü bir faşizmlə qarşılaşarıq. Bu faşizmin lideri isə Fransisko Frankodur.

Frankonun ideologiyası "Falanjizm" olaraq tanınır. Bu termin, İspaniyada 1933-cü ildə qurulan Falanj (uzun adıyla, Falange Española Tradicionalista Y De Las Juntas De Ofensiva Nacional-Sindicalista) adlı siyasi partiyadan gəlir. Jose Antonio Primo de Rivera adlı faşist bir ideoloq tərəfindən qurulan partiya italyan faşizmini eynilə təqlid etmiş və demokratik rejimə, konstitusiyaya və kilsəyə tamamilə qarşı çıxan bir ifadə yaratmışdır. Necə ki, Falanj sözü (ispan dilində Phalanx) bütpərəst mədəniyyətlərdən gələn bir döyüş anlayışıdır. Əvvəlcə qədim şumerlərdə və sonra da Qədim Yunanistanda və Romada istifadə edilən bir hərbi batalyon nizamını ifadə edir. O dövrdə İspaniya ordusunun baş komandiri olan General Franko 1936-cı ildə ölkədəki sağ və sol qarşıdurması nəticəsində başlayan vətəndaş müharibəsi əsnasında Falanj partiyasını ələ keçirmiş, yiyələnmiş, ancaq partiyanın din əleyhdarı üslubunu yumşaldaraq Falanj faşizminə dini bir görünüş verməyə çalışmışdır.

Franco'nun İç Savaş Terörü

İspanya'da General Franco'nun yürüttüğü ve 3 yıl süren kanlı iç savaş sırasında yüzbinlerce insan hayatını kaybetti. Franco, rakiplerine karşı her türlüŸ terör kullandı. Franco'nun birliklerine destek vermeyen köyler bombalandı, savaşla ilgisi olmayan pek çok masum insan šölürken, onbinlerce köylü de evsiz kaldı.

1. İspanya iç savaşı sırasında siperden çıkarken vurulan bir milis. 2. Fransa'ya kaçan İspanyol mülteciler. 3. İç savaşa ait bir cephe gürüntüsü

Franko olduqca qanlı bir vətəndaş müharibəsi həyata keçirmiş, lazım gəldikdə dinc əhalini bombalamaqdan çəkinməmişdir. 3 il davam edən döyüş nəticəsində 1939-cu ildə qələbə çalışmış və bundan sonra qurduğu dikta rejimini 1970-ci ilə qədər davam etdirmişdir. Bu rejimi ayaqda saxlaya bilmək üçün də katolik kilsəsindən istifadə etmə siyasəti həyata keçirmişdir. Bu vaxt kilsəyə də İspaniyanın iqtisadi həyatında kapitalist bir rol verilmişdir. Franko kilsəni daima qoruma siyasətini güdmüş, onu öz lehində istifadə etmək istəmişdir. Ancaq faşist qanunlardan kənar baş verəcək hər cür dini fəaliyyət rəhbərliyin ağır təzyiqləriylə qarşılaşmışdır.

“Franko Kimdir? Falanjizm Nədir?” adlı əsərdə, İspaniyada faşizmin uğur qazanmaq üçün dindən necə istifadə etdiyi belə izah edilir:

Faşizm bu məqsədlərinə çatmaq üçün də kütlələrə möhtacdır. Xalq kütlələrinə oda atmaq üçün dini səbəblər, monarxiya kimi sözlər kifayətdir... İspaniyada katoliklər həmişə güclü idi. Rahiblərin böyük əksəriyyəti açıq şəkildə faşizmi dəstəkləyirdi… Buna görə də İspaniya faşizminə də bir nəzəriyyə tapmaq və bunu ortaya atmaq lazım idi. İspaniya faşizminin nəzəriyyəsini tapıb ortaya çıxaran Gil Robles olmuşdur. Gil Robles İspaniyanın böyük torpaq sahiblərinə möhkəm şəkildə bağlıdır. Təhsilini katolik yezuit məktəblərində başa vurmuş və ilk siyasi fəaliyyətinə də yenə bu katolik qurumlarında başlamışdır... Alman faşizmi hakimiyyətə gəldikdə, Robles də dərhal Almaniyaya qaçdı. Məqsədi alman faşistlərinin iş qaydalarını öyrənməkdi. Robles bir çox sahədə alman faşizmini təqlid etməyə çalışdı, lakin üstün və xalis irq nəzəriyyəsini bir cür ortaya ata bilmədi. Çoxlu sayda afrikanlılarla qarışmış İspaniya üçün belə nəzəriyyə, əlbəttə ki, gülünc olacaqdı. Bu vəziyyətdə Roblesin nəzəriyyəsi və proqramı nə ola bilərdi? Robles katolikliklə əlaqələndirdiyi qatı bir şovinizmi ön plana keçirmişdi: "Hər şeydən əvvəl İspaniya gəlir. Tanrı İspaniyadan üstündür. Özünü nə dərəcədə ispan hiss etsən, o dərəcədə də katoliksən!". Roblesin bu katolik şovinizmini İspaniyanın öz xüsusiyyətlərindən gəlirdi. Robles Katolik birliklərindən kooperatiflərindən və katolik gənclik təşkilatlarından istifadə edirdi. Katolik mətbuatı da faşizmə xidmətə edirdi. Robles'in özü də mühafizəkar dairələrdə çox məşhur olan El Debato qəzetinin direktoruydu (124).

Franco, iktidarı boyunca faşist devletin ilkeleri dışında bir dini anlayışın gelişmesine izin vermedi. Kilise'yi ana prensiplerinden saptırdı ve faşist rejimin destek isi haline getirdi.

İspanya İç Savaşının Getirdiği Yıkım

Faşizmde "zafer kazanmak" kutsal bir hedef olarak görülür ve bu uğurda her kayıp meşru sayılır. İspanya 1936-39 arasında bu düşüncenin kurbanı oldu. İspanya ordusu başkomutanı "Generalissimo" Francisco Franco iç şavaşı kazanabilmek uğruna ülkesini harabeye çevirmekten çekinmedi.

Frankonun yalanlarına aldanan dövrün kilsə rəhbərlərinin faşistlərə bundan başqa yardımları da olmuşdur. Latın Amerikası ispanları və o biri faşist qruplar, Amerika ölkələrinin İspan rəhbərliyinin hakimiyyəti altına daxil olması üçün cürbəcür Falanjlar qurmuşdular. Bu ölkələrdəki bəzi katolik kilsələri də oyunda hərəkət verici bir güc rolunu oynamışdır (125).

Göründüyü kimi faşizmin hakimiyyəti ələ keçirmə macəraları ümumiyyətlə bir-birinə bənzərdir. Faşistlər üçün din əsas hədəflərindən ən əhəmiyyətlisi idi. Digərlərində olduğu kimi istifadə edilən taktikalar nəticəsində İspaniyada da kilsə Frankonun yanında olmuşdur. Ancaq faşistlərin dinə qarşı bu müsbət yanaşmaları, hakimiyyətə gələnə qədər davam etdiyindən və hakimiyyətə gəldikdən sonra isə çox vaxt kilsəyə ya da din əxlaqına açıq şəkildə cəbhə almaqdan çəkinmədiklərindən bəhs etmişdik. Bu, İspaniyada da belə olmuşdur.

Necə ki, inqilabdan altı ay qədər sonra Corc Orvellin izah etdikləri inqilabçı Barselonanın vəziyyətini göz qabağına gətirir:

...Demək olar ki, hər kilsə dağıdılmış, dini şəkillər və heykəllər yandırılmışdı. Hər yerdə kilsələr fəhlələr tərəfindən son daşına qədər dağıdılırdı... (126)

Faşistlərin Franko nümunəsində açıq şəkildə özünü göstərən dindən istifadə üsullarınının azacıq dərinliyinə getsək, kitabın əvvəlki bölmələrində nəzərdən keçirdiyimiz bir həqiqətlə yenidən qarşılaşarıq. Faşizm Avropa cəmiyyətlərini xristianlıqdan əvvəlki bütpərəst dinlərə qaytarmaq istəyən bir ideologiyadır. Yalnız Avropada deyil, hər yerdə faşistlərin həqiqi dini bütpərəstlik olmuşdur. Hər faşist cərəyan, öz cəmiyyətinin bütpərəst mədəniyyətini bir inanc və nümunə olaraq mənimsəyər. İfadələri, simvolları, bənzətmələri həmişə yaşadıqları cəmiyyətin tarixində yaşamış olduğu bütpərəst dininin xüsusiyyətlərini daşıyar. Beləcə faşistlər, xalqı atalarıyla və onların ənənələriylə romantik bir coşğuya qapılmasına imkan verməmək və beləcə sanki bir kütlə hipnozu yaratmaq istəyirlər. Xalqı keçmişin "ehtişamlı günlərinə" qaytaracaqlarına dair tamamilə xəyal məhsulu vədlərlə arxalarından sürükləyərlər. Bütpərəst inanclarını yaşadıqları cəmiyyətin sahib olduğu dini termin və simvollarla bəzəyərək, faşizmə xas azğın bir din meydana gətirərlər. Özlərini dindar göstərməyə çalışsalar da həqiqətdə bütpərəstdirlər.

Faşist Əxlaq Quran Əxlaqına Tamamilə Ziddir

Faşizmin bəşəriyyətə yalnız qan və əzab gətirən bir ideologiya olduğu çox aydındır. 20-ci əsrin tarixi bu həqiqətin bir isbatı hesab edilə bilər. Ancaq bu həqiqətə qarşı dünyanın bir çox yerində hələ də faşizmə rəğbət bəsləyən insanlar vardır. İndiki vaxtda neo-nasistlər, xuliqanlar kimi fərqli adlar altında faşist qruplaşmalar getdikcə yayılır. Bu faşist qruplaşmalara qarşı qəbul edilən qanuni tədbirlər isə tək başına təsirli olmur, İngiltərə və Almaniya kimi güclü dövlətlər belə bu qrupları təsirsiz hala gətirə bilmirlər. Çünki istifadə etdikləri üsul səhvdir. Dindən tamamilə uzaq yetişdirilmiş, özünü və digər insanları heyvan kimi görən həddindən artıq məsuliyyətsiz, özbaşına və təcavüzkar insanları cilovlamaq, onlara hakim olmaq, onları tutmaq qeyri-mümkündür. Bu gün bir çox ölkədə hələ də davam edən bu təcavüzkarlığa və terrora mane olmağın tək yolu, insanlara faşizmin mənşəyi olan dinsiz və ya bütpərəst ideologiyaların deyil, Allahın insanlara əmr etdiyi gözəl əxlaqın aşılanmasıdır.

Kitab boyu izah edilənlərdən də aydın olduğu kimi faşizm sülhə, dostluğa, qardaşlığa, razılığa və tolerantlığa qarşıdır. Dinin özünü isə bu kimi gözəl əxlaq xüsusiyyətləri təşkil edir. Buna görə də faşizm, dinlə tam mənasıyla ziddiyyət təşkil edən bir ideologiyadır: Məsələn, faşizm irqçiliyi mənimsəyər. Faşistlər daim öz irqlərinin, millətlərinin digərlərindən üstün olduğu iddiasıyla yola çıxıblar, üstəlik bu iddiaya əsaslanaraq digər millətlərin torpaqları və malları üzərində haqq iddia etmişlər. Bu irqçi iddia çoxsaylı müharibənin, qarşıdurmanın, qətliamın, "etnik təmizliyin" yaranma səbəbidir.

Halbuki, daha əvvəl də ifadə etdiyimiz kimi Qurana görə üstünlük irqə, rəngə və ya digər başqa bir xüsusiyyətə görə deyil Allaha olan yaxınlıqdan, inanc və əxlaqdan asılıdır. Bu həqiqət Quranda belə bildirilir:

Allah başqa bir ayəsində isə irqçiliyi "cahiliyyə dövrünün hirsli soy qoruyuculuğuna" olaraq təsvir edir və inananları bu təhrikedici ideologiyaya qarşı qoruyacağını belə bildirir:

Ayədə bildirildiyi kimi, Allah insanları bir-birləriylə tanış olmaları, sülh, qardaşlıq və tolerantlıq içində yaşamaları üçün müxtəlif irqlərə və etnik mənşələrə ayırmışdır. Yəni faşistlərin fərz etdiyi kimi, fərqli irqlər və etnik qruplar, Darvinist qarşıdurmanın və "həyat mübarizəsi"nin bir vəsaiti deyil. Fərqli etnik qruplar və irqlər arasında bioloji bir üstünlükdən də söhbət belə gedə bilməz. Uca Allah insanlar arasındakı üstünlüyün yalnız "təqvadan", yəni Allaha olan yaxınlıqdan, inancdan və əxlaqdan asılı olduğunu bildirmişdir. Onda insanların Qurana tabe olduqları bir mühitdə, irq, rəng və qəbilə qarşıdurmalarının yaşanmayacağı, bu kimi axmaq üstünlük iddialarıyla hərəkət edilməyəcəyi aydındır.

Tarix "hirsli soy qoruyuculuğu"nun bütpərəst və ya dinsiz cəmiyyətlərə aid bir xəstəlik olduğunu göstərir. Bu cəmiyyətlərdə daima irq, nəsil və qəbilə üstünlüyünə əsaslanan iddialar və buna əsaslanan qarşıdurmalar mövcud olmuşdur. Çünki insanlar üstünlüyü irq, nəsil, qəbilə kimi maddi xüsusiyyətlərdə axtarmışlar. Halbuki, Quranda bildirildiyi kimi, "...izzət və güc bütünlüklə Allaha məxsusdur..." (Yunis surəsi, 65), insanlar isə irqləri, rəngləri, dəriləri əhəmiyyət kəsb etmədən Allahın yaratmış olduğu, Allaha olduqca möhtac, aciz varlıqlardır.

Hamısı da ölümə məhkumdur. Buna görə də bir insanın digər bir insana və ya bir cəmiyyətin digər bir cəmiyyətə qarşı bir "izzət", yəni böyüklük iddiasında olmağa haqqı yoxdur. Necə ki, bu axmaq iddialar, ölümlə birlikdə unudulub gedəcək. Qiyamət günüylə əlaqədar bir ayədə bu həqiqət belə bildirilir:

İbret Verici Son

Mussolini ve sevgilisi önce halk tarafından linç edildiler, sonra Milano'da ayaklarından meydana asıldılar. Cesetleri günlerce ibret olarak sergilendi. Fransco ise her ne kadar süslü bir tabutta yatıyor olsa da yaptığı tüm zalimlikleri ile birlikte toprağa gömüldü.

Ayədə bildirildiyi kimi ölüm anında, qiyamət günündə, ya da axirətdə irq, rəng, etnik mənşə kimi ünsürlərin heç bir əhəmiyyəti olmayacaq. O an əhəmiyyətli olan tək şey adamın Allaha olan yaxınlığı və Allahın razılığını qazanıb qazanmadığı olacaq. O gün heç kim heç kəsə, hansı nəslə və hansı irqə mənsub olduğunu soruşacaq bir vəziyyətdə də olmayacaq. Bu gün nəsillərindən ötrü azğınlaşanlar, həddini aşanlar, insanları öldürən, hətta diri-diri yandıranlar, o gün hansı nəsildən olurlarsa olsunlar, nə qədər aciz və möhtac vəziyyətdə olduqlarını dərk edəcəkdirlər.

Faşizmin digər bir diqqətə çarpan xüsusiyyəti isə zorakılığa olan meylidir. Faşistlər zorakılığı, kobud qüvvəti, döyüş və qarşıdurmanı sanki müqəddəs anlayışlar kimi görürlər. Qurana uyğun bir həyat yaşayan insan üçün bu da qeyri-mümkündür. Allah möminlərdən gözəl əxlaqlı olmalarını istəyir. Quranda bu əxlaqın necə olacağı da təsvir edilir. Məsələn müsəlman özünə pislik edildiyi vaxt belə yaxşılıqla qarşılıq verməklə məsuldur. Bu mövzudakı ayələrdən birində Allah belə buyurur:

Yuxarıdakı ayənin göstərdiyi şəkildə hərəkət edən bir insanın faşist məntiq və üsullara rəğbət bəsləməsindən, azacıq da olsa faşizmə meyl etməsindən, əlbəttə ki, söhbət belə gedə bilməz.

Faşist əxlaqın başqa bir xüsusiyyəti, özü üçün müəyyənləşdirdiyi guya "müqəddəs" məqsəd uğruna minlərlə günahsız insanı göz qırpmadan fəda edə bilməsi və bunu bir erdem kimi görməsidir. "Hədəflər vasitələri qanuniləşdirər" məntiqiylə düşünən faşistlər, həqiqətdə heç bir şəkildə qanuni də olmayan bir hədəf üçün hər cür vəhşiliyi edə bilərlər. Halbuki Quranda insanlara haqsız yerə hücum etməyin, günahsız insanları öldürməyin çox böyük bir cinayət olduğu bildirilmişdir. Faşizmə görə insan həyatının heç bir əhəmiyyəti yoxdur, amma dinə görə tək bir insanın həyatı belə çox əhəmiyyətlidir. Allah belə buyurur:

Tək bir insanın belə günahsız yerə öldürülməsi bütün insanların öldürülməsi kimi olduğu halda, faşistlərin törətdikləri cinayət, qırğın və soyqırımların nə qədər böyük bir cinayət olduğu aydındır. Allah faşistlərin bu zalım xarakterinin axirətdəki qarşılığını belə bildirir:

Faşistlərin xüsusiyyətlərindən bəhs edərkən olduqca romantik bir xarakterə sahib olduqlarından, bundan ötrü də asanlıqla qışqırdılan, qəzəblənib, şiddətə yönələ bildiklərindən bəhs etmişdik. Faşist qruplar ümumiyyətlə küçə qruplaşmaları tərzində hərəkət edər, ən sadə bir hadisədə belə hirslənib özündən çıxar və bundan sonra da dərhal döyüş və qarşıdurmaya başlayarlar. Əlbəttə ki, bu romantik şiddət, Quranın əmrlərinə tamamilə zidddir. Quranda müsəlmanlar qəzəbləndikləri vaxt qəzəblərini boğan, ağıllı, etidallı və mülayim insanlar olaraq təsvir edilir. Qarşılaşdıqları heç bir hadisə, hiddətlənmələrini və aqressivləşmələrini tələb etməz:

Faşistləri istiqamətləndirən digər bir xüsusiyyət də kütlə ruhudur. Faşist qruplaşmalar içində iştirak edən bir çox ağılsız və cahil gənc, nəyi nə üçün etdiyini belə bilmədən, kütlənin, şüarların, marşların təsiriylə romantik bir xəstəliyə qapılar, kütlə psixologiyasına daxil olar və həqiqətdə öz iradəsiylə etməyəcəyi kütlə cinayətlərinə qarışar. Bir əcnəbiyə durduğu yerdə hücum edə, bir iş yerini talan edə bilər. Bu aksiyalara qatılanların çoxu, iradə və vicdanları zəif olduğu üçün, kütlə psixologiyası içində hazır vəziyyətə gəlmiş, "sürü" halına çevrilmişdir. Halbuki, Allah insanları əksəriyyətin azğınlığına qarşı xəbərdar edər:

Məhz bu səbəblə də möminlər əksəriyyətə tabe olmaq əvəzinə daim ağıl və vicdanları ilə hərəkət edərlər. Bu da Qurana tabe olmaqla mümkün olar. Dinlə faşist ideologiyanın üst-üstə düşmədiyi bir nöqtə də Quranın sülhü, güzəştə getməyi müdafiə etməsi və bunu tövsiyə etməsidir. Diqqət yetirilsə bu xüsusiyyətlər faşizmlə tamamilə zidddir. Faşizm təcavüzkar olmağı, işğal etməyi, döyüşməyi, kobud qüvvətlə hərəkət etməyi, zülm etməyi yol kimi seçmişdir. Ancaq bütün bunlar Qurana görə zalımlıqdır. Həmçinin, Allahın xoşlamadığı hərəkətlərdir. Tam əksinə Allah yaxşılıq etməyi və insanların arasını düzəltməyi əmr edir:

Nəticə

Nəticədə faşist xarakterə baxdığımızda, din əxlaqının gətirdiyi sevgi, şəfqət, mərhəmət, təvazökarlıq, yardımlaşma, qənaətkarlıq kimi əxlaqi fəzilətlərə tamamilə zidd bir əxlaq ortaya çıxır. Şübhəsiz ki, bu əxlaq tarixin hər dövründə mövcud olmuşdur, ancaq faşizm bunu sistemli bir şəkildə müdafiə edən və Darvinizmin təsiriylə "elmi" və ağıllı bir yanaşma kimi göstərən fikri bir cərəyandır. İlahi dinlər tərəfindən lənətlənmiş "zalımlıq" anlayışı, faşizm tərəfindən sistemli şəkildə təriflənir, qanuni olaraq göstərilir və müdafiə edilir.

Hitlerin törətdiyi soyqırımların, Mussolininin mərhəmətsiz işğallarının, Frankonun həyata keçirdiyi qanlı vətəndaş müharibəsinin, Pinokhetin işgəncələrinin, Səddam Hüseynin 5000 vətəndaşı sinir qazıyla öldürməsinin, Miloseviçin bosniyalılara və albanlara qarşı həyata keçirdiyi qeyri-insani vəhşiliklərin və digər müasir faşistlərin cinayətlərinin arxasında həmişə bu zalım və mərhəmətsiz ideologiya durur. Yalnız bu kimi siyasi vəhşiliyi deyil, gündəlik həyatda qarşımıza çıxan müxtəlif şiddət nümunələrində də faşist ideologiyanın rolu vardır. Bir-birlərini sadə bir anlaşılmazlıq nəticəsində döyən, bıçaqlayan və ya güllələyən insanlar, zorakılığı qəhrəmanlıq kimi görən və göstərən bir mədəniyyətin məhsuludurlar.

Bu mədəniyyətin təməllərinə nəzər yetirdikdə isə, qarşımıza Darvin və ya Nitsşe kimi ideoloqların "həyat mübarizəsi" təlqinləri çıxır. Bu xəstəliyin ən əsas mənbəyi isə, sözü gedən insanların din əxlaqından uzaq olmalarıdır. Bəlkə özlərindən soruşulsa dindar olduqlarını iddia edəcəklər, amma din əxlaqının insana qazandırdığı mənəvi gözəlliklərdən və zadəgan əxlaqdan tamamilə xəbərsizdirlər. Buna görə də xəstəliyin həlli də, insanların Quran əxlaqını həqiqi mənasıyla öyrənmələri, qavramaları və yaşamalarından asılıdır.