Canlilarin “Ailə” Daxilindəki Fədakarliqlari (2/2)

Erkəyin Hamilə Qaldığı Yeganə Canlı Növü: Dənizatları

Erkeği hamile kalan tek canlı türü denizatlarıdır. Erkek denizatı yumurtalarını aşağıdaki resimde de görüldüğü gibi karnının altındaki kesede haftalarca taşır.

Erkək dənizatları dişi dənizatlarından aldığı yumurtaları saxlaya biləcəkləri bir kürt kisəsinə sahibdirlər.

Dişi, rüşeymlərini erkəyin kürt kisəsinin içinə boşaldar. Erkək isə, bu yumurtalar inkişaf edib kiçik bir dənizatı olana qədər onları kisəsinin içindəki plasenta bənzəri maye ilə qidalandırar və kürt kisəsinin daxili toxumasında olan kapilyar damarlar vasitəsilə yumurtaları oksigenlə təmin edər. Erkəyin hamiləlik müddəti təxminən 10 ilə 42 gün arasıdır. Bu müddət ərzində dişi hər səhər yoldaşını ziyarət edər. Bu ziyarətlər və salamlaşma davranışları, dişiyə yoldaşının doğum vaxtı haqqında fikir verir və bu vaxt ərzində dişi, yeni yumurtlama üçün hazırlanır.(63)

Aterina Balıqlarının Təhlükəli Səfəri:

Aterina balıqları digər balıqlardan fərqli olaraq yumurtalarını quruda torpağın içinə basdırar, çünki yumurtaları ancaq belə bir mühitdə inkişaf edə bilər. Ancaq aterina balıqları üçün quruya qısa müddətli çıxış belə ölüm deməkdir. Amma bu təhlükəyə baxmayaraq bunu yerinə yetirərlər, çünki əgər yerinə yetirməsələr bu, nəsillərinin sonu olacaq.

Allahın ilhamı ilə hərəkət edən bu balıqlar, ən münasib vaxt və ən münasib şəraitdə quruya çıxar. Aterinalar yumurtalarını quma basdırmaq üçün ayın bütöv olma vaxtını gözləyərlər. Çünki ay bütöv olduqda, dalğalar qabararaq bütün sahili su basar. Aterina balıqları, təxminən üç saat davam edən dənizin qabarma vaxtını müşahidə edər və onları sahilə çatdıracaq olan ən hündür dalğanın içinə özlərinə atarlar. Quruya bu yolla çıxmağı bacaran dişi aterinalar suyun kənarında qaldıqları bu qısa vaxt ərzində, məharətlə qıvrılıb bükülərək qumun təxminən 5 sm dərinliyinə yumurtalarını qoyarlar.

Ancaq təhlükə bununla bitməz, aterina balıqları dənizə qayıda bilmək üçün, dənizin suyu çəkilmədən əvvəl yumurtalarını quma basdırmaq məcburiyyətindədirlər. Geri çəkilmə vaxtını qaçırmaları vəziyyətində isə quruda qalıb məhv olarlar. Göründüyü kimi bu balıqlar yumurtalarının ən yaxşı şəkildə inkişaf etməsi üçün böyük bir fədakarlıq göstərər və özlərini çox böyük bir riskə atarlar. Həmçinin olduqca ağıllı hərəkət edirlər.(64)

Bir Aterina balığının yumurtlamaq üçün gözə aldığı təhlükələr və nümayiş etdirdiyi ağıllı davranışlar üstündə düşündükdə, bu balıqdan kənarda bir ağlın və şüurun varlığı aydın şəkildə görünər. Yumurtlamaq üçün yüzlərlə asan üsul olduğu halda, Aterina balığı yumurtalarını quma basdırmaq yolunu seçər. Bu balığın, təkamül nəzəriyyəsinin iddia etdiyi kimi yumurtalarını quma basdırmaq kimi bir vərdişi təsadüflər nəticəsində əldə etdiyini fərz edək. Belə olsa nə baş verər? Balıq hələ ilk mərhələdə quma çataraq yumurtalarını basdırmaq səyi əsnasında ölər. Sınaq-yanılma yolu ilə ən münasib vaxtı tapmasına qətiyyən izn verməyəcək tələblərlə üz-üzədir və bu vəziyyətdə balığın nəslinin davam etməsi qeyri-mümkündür. Çox aydındır ki, Aterina yumurtalarını qumun içində inkişaf edə biləcək şəkildə yaradan Allah, balıqlara quma çatacaqları ən münasib vaxtı da ilham edir və beləliklə də, onların yaşamalarını və çoxalmalarını təmin edir.

Yay Üzgəci Balığının Yumurtaları Üçün Hazırladığı Yosundan Ev

Dişi yay üzgəc balığı, maydan iyun ayına qədər olan dövrdə yumurtlayar. Bu dövrdə, quyruğunun dibindəki tünd rəngli xalı daha diqqətə çarpan bir vəziyyətə gələr. Bir gölün ya da bir çayın kənarında yosunlu bir yer seçərək, özünə dairə formasında bir yuva qurar. Erkək balıq da, yuvanın hazırlanması əsnasında, dönə-dönə üzərək bitkiləri aşağı doğru basdırar. Dişi, yumurtaları buraxdıqda yumurtalar bitkilərin saplarına və yarpaqlarına yapışar. Erkək balıq isə yumurtaların başında növbə tutmağa başlayar. Sonra isə yenə dönə-dönə üzərək bir su axını əmələ gətirər və beləliklə də, yumurtaları hava ilə təmin edər. Həmçinin erkək yay üzgəc balığı balalarını, boyları 10 santimetr olana qədər qoruyar.(65)

Yumurtalarını Havalandıran Horozbina Balıkları Dişi horozbina balığı, yumurtalarını kayalardaki yarıkların içine ya da denizin dibinde duran şişelerin iç yüzeylerine yapıştırır. Daha sonra ise erkek balık, bu yumurtaların başında nöbet tutmaya başlar. Balık, kuyruğunu sallayarak yumurtaların etrafında bir su akımı oluşturur ve böylece onların yeterli oksijen almalarını sağlar.66

Som Balıklarının Zorlu Üreme Yolculuğu:
Göç eden som balıkları	Akıntıya karşı yüzen som balıkları
Som balıkları hayatlarının ilk beş yılını açık denizlerde geçirirler ve bu süre içerisinde vücut kaslarını geliştirip, yağ depolayarak büyük ve güçlü bir balık olana kadar dolaşırlar. Bu beş yılın sonunda, erginliğe erişen som balıklarının artık vücutlarında depoladıkları her kaloriye ihtiyaçları vardır. Çünkü doğdukları tatlı sulara geri dönmeleri ve orada yumurtlamaları gerekmektedir. Som balıkları, yumurtlama alanına ulaşabilmek için çok uzun bir yol katederler. Ve bu yolculuk sırasında, akıntıya karşı yüzerler, hatta çağlayanlarda yukarı doğru atlayarak ilerlerler. Som balıkları, tuzlu sudan tatlı suya geçtikleri andan itibaren beslenmeyi bırakırlar ve son yolculuklarını, enerjilerinin tamamına yakınını kullanarak tamamlarlar. Sonunda üreme işi gerçekleştikten sonra, çok fazla zarar görmüş bedenlerindeki dokuları tükenmiştir ve hemen ardından ölürler. Som balığının bu, kendini feda eden davranışının tek açıklaması vardır: Bu balık Allah'ın kendisi için düzenlediği sisteme itaat etmektedir. Üremek için doğduğu tatlı sulara dönmesi, bunun için belirlenmiş bir vakti hesaplaması ve çok zorlu koşullara rağmen yolculuğundan vazgeçmemesi… Bunların hiçbirini bu balıklar kendi iradeleri ile gerçekleştiremezler. Ve hiçbir balık kendi kararıyla bu kadar planlı ve üstün bir fedakarlık gösteremez.67

Çoxalmaq Üçün Uzun Yollar Qət Edən Digər Bir Canlı Olan: Boz Balina

Hər il dekabr və yanvar aylarında boz balina Şimali Buzlu okeandan yola düşər və Şimali Amerikanın cənub-qərb sahillərindən keçərək Kaliforniyaya tərəf üzər. Məqsədi doğmaq üçün ilıq sulara çatmaqdır. Maraqlı budur ki, boz balina bu səfəri əsnasında heç bir şey yeməz. Lakin əvvəlcədən tədbir görmüş və uzun yay günləri müddətində, Şimal Buzlu okeanın qida cəhətdən zəngin sularındakı yeməklərlə özünə enerji toplamışdır. Boz balina, Qərbi Meksikanın tropik sularına çatar-çatmaz doğar. Balalar, analarının südləriylə qidalanır və yağ ehtiyatı əldə edərlər, beləcə digər boz balinalarla birlikdə mart ayında Şimal Buzlu okeana tərəf köç edəcəkləri vaxt üçün güc qazanarlar.(68)

Sihlid Balıklarının İtinalı Bakımı

Sihlid balıklarının yavruları için en korunaklı yer annelerinin ağzıdır.

Sihlid Balıqlarının Həvəskar Qulluğu

Dişi və erkək sihlid balıqları yumurtaları və balaları ilə yaxından maraqlanar. Balıqlardan biri, yumurtaların olduğu yerin yuxarısında durar və həmişə quyruq və üzgəcləri vasitəsilə onları hava ilə təmin edər. Dişiylə erkək bir neçə dəqiqədən bir növbə dəyişdirər. Hava ilə təmin etməyin məqsədi yumurtaların yaxşı inkişaf etməsi üçün onları daha çox oksigenlə təmin etməkdir. Bu iş bundan əlavə göbələk sporlarının yumurtaların üstünə yerləşərək inkişaf etmələrinin də qarşısını alar.

Sihlidlərin yumurtalarıyla maraqlanmalarının əsasında yumurtaların təmizliyinin təmin edilməsi durur. Bunun üçün mayalanmamış yumurtaları da yeyərək geriyə qalan sağlam yumurtaların xəstələnməsinin qarşısını alar. Sonrakı mərhələdə isə yumurtaları olduqları yerdən götürərək qumda qazdıqları oyuqlardan birinə apararlar. Hər dəfə ağızlarına bir neçə yumurta alıb apararlar. Biri çuxura gedərkən, digəri növbə tutar. Sonra isə yenə eyni əməliyyat təkrarlanar. Balalar yumurtadan çıxdıqları vaxt dişiylə erkək onları diqqətlə qoruyar. Ümumiyyətlə, yumurtadan yeni çıxan balalar həmişə bir yerdə qalar, qrupdan biri ayrıldıqda dişi ya da erkək bu balanı ağzına alaraq yenidən digərlərinin yanına aparar.(69)

Təmizlik məsələsində həssas olan yeganə canlı, Sihlid balıqları da deyil. Məsələn, dişi qırxayaq, yumurtalarını hər hansı bir göbələk təhlükəsinə qarşı qorumaq üçün onları tez-tez yalayar. Sonra isə onların ətrafında bükülərək, balalar yumurtadan çıxana qədər onları düşmənlərdən mühafizə edər.(70)

Dişi osminoq isə yumurtalarını qayadakı bir oyuğa qoyaraq həmişə onlara nəzarət edər. Qollarıyla da müntəzəm surətdə təmizləyər və təmiz su ilə onları durulayar.(71)

Dəvəquşunun Fədakarlığı

Afrika qitəsinə düşən günəş şüaları, bəzən canlılar üçün öldürücü təsirdə ola bilər. Buna görə də bir çox canlı bu öldürücü şüalardan qorunmaq üçün özünə kölgəli məkanlar axtarar. Cənubi Afrika dəvəquşusu isə özündən çox yumurtalarının və balalarının qeydinə qalaraq onları günəş şüalarından qoruyar. Bunun üçün onların üstündə dayanır və tez-tez geniş qanadlarını açaraq günəş işığının yumurtalarına və balalarına düşməsinin qarşısını alar.(72) Ancaq diqqət yetrilsə, bu heyvanın “öz bədəni” günəş şüalarına məruz qalır. Bu da onun fədakarlığının təəccüblü bir dəlilidir.

Bir çok kuş türü yavrularını ve yumurtalarını sıcağın etkisinden korumak için onlara gölge oluştururlar. Bu fedakarca hareketin çeşitli örnekleri resimlerde görülmektedir. 1. 2. 3. Sağda ve en alttaki resimlerde yavrularına ve yumurtalarına gölgelik oluşturan devekuşları görülmektedir. 4. Üstteki resimde ise Zambiya'da yaşayan bir leylek türü yavrusunu sıcaktan korumaya çalışırken görülmektedir.

Balalarını Böyük Bir Diqqətlə Ipəkdən Olan Kisəsində Daşıyan Qurd Hörümçəyi

Dişi qurd hörümçəyi yumurtalarını kürə ya da lupa formasında ipək bir baramanın içinə qoyar. Bunu sırf yumurtalarını saxlamaq məqsədiylə hazırlamışdır. Dişi bu baramanı qarnının arxa ucuna yapışdırar və hər yerə bununla gedər. Barama yerindən qopduğu təqdirdə dişi geri qayıdıb götürər və təkrar qarnına yapışdırar.

Balalar yumurtadan çıxdıqdan sonra bir müddət də baramada qalar, vaxt gəlib çatanda barama yarılar və onlar da dişinin kürəyinə dırmaşar. Dişi onları bu yolla daşıyar. Bəzi növdən olan balalar o qədər çoxdur ki, kiçik hörümçəklər üst-üstə yığılaraq dişinin kürəyini örtər. Məlum olduğu kimi balalar bu müddət ərzində qidalanmaz.

Müxtəlif bir növdən olan möcüzəvi qurd hörümçəyi isə iyun və ya iyul aylarında yumurtalar çatlayacağı vaxt baramanı bədənindən qopardar və üstünə bir çadır hörər. Çadırın yanında növbə tutar. Balalar yumurtadan çıxdıqdan sonra ipək çadırın içində bir müddət qalaraq inkişaflarını tamamlayarlar. O vaxt iki dəfə qabıq verər, sonra dağılarlar.(73)

Hörümçək kimi bir heyvanın sədaqət, diqqət, şəfqət və səbir kimi xüsusiyyətləri özündə ehtiva edən davranışlar nümayiş etdirməsi, əlbəttə ki, olduqca düşündürücüdür.

Dişi örümcek yumurtalarını ve yavrularını ipek bir kesenin içinde taşır. Bu kese dişi örümceğin cüssesine göre oldukça büyüktür. Bu nedenle, yumurtalarını özenle koyduğu keseyi tutabilmek için parmak uçlarında durmak zorundadır. Yavrular yumurtadan çıkmak üzereyken, dişi örümcek yavrularını koruyacak yeni bir ipek kılıf daha örer. Yavrular eski keselerinden çıktıklarında, bu koruyucu kılıfa girerler ve orada anneleri tarafından korunurlar.74

Həşəratların Yumurta Baxımı

Arizona Sycamore Kanyonu'nda dev su böceğinin (Abedus berberti) erkeği, döllediği yumurtaları sırtında taşır. Bu yumurtalar onun sırtına dişisi tarafından yapıştırılır. Babanın yavrulara özen gösterdiği böceklerden olan bu erkek, yumurtaları ıslatmak ve havalandırmak için her türlü çabayı gösterir. 76

Su üstündə yaşayan bəzi həşəratların işi olduqca çətindir: Yumurtalarını suyun üstünə qoyduqda yumurtalar quruyar, suyun altına qoyduqda isə yumurtadan çıxan balalar boğular. Belə olduqda erkək həşəratlar məsuliyyəti öz boyunlarına götürər və su üstünə qoyduqları yumurtaları həmişə nəmli halda saxlayaraq havalandırarlar.

Lethocerus cinsindən olan nəhəng su həşəratlarının dişisi yumurtalarını suda üzən bir çubuğun üstünə qoyar. Erkək həşərat tez-tez suya girər və səthə çıxınca çubuğa dırmaşaraq sularını yumurtaların üzərinə damızdırar, bundan əlavə təcavüzkar həşəratları yumurtalardan uzaq tutar. Lakin belostoma cinsindən olan nəhəng su həşəratlarının (tez-tez üzmə hovuzlarında görünər) dişisi, yumurtalarını bir növ yapışqanla erkəyin kürəyinə yapışdırar. Erkək həşərat, su üstündə üzmək və bu yumurtaları havalandırmaq məcburiyyətindədir. Arxa ayaqlarını irəli-geri hərəkət etdirərək və ya bir çubuğa yapışaraq, saatlarla ayaqları üstündə dayanıb yumurtaların üstünə su səpər.

Eynilə, bledius növü olan düzqanadlılar, bembidion növü torpaq düzqanadlıları və heterocerus növü bataqlıq düzqanadlıları, qabarma-çəkilmələrdə yumurtalarını suda boğulmaqdan maraqlı bir üsulla qoruyarlar: Dar ağızlı bir butulkanı xatırladan yumurta anbarlarının ağzını suların səviyyəsi qalxdıqda örtər, endikdə isə açarlar.(75)

Həşəratların belə yumurtaları üçün bu qədər böyük bir həssaslıq göstərmələri və onları şüurlu surətdə qorumaları çox aydın və qəti olan yaradılış həqiqətini yenidən göstərir.

Avustralya'da yaşayan bu kokulu böcek yumurtalarını büyük bir itinayla korur. Onları bir dalın etrafına birbirlerine yapıştırarak sarar ve kesinlikle başlarından ayrılmaz.

Çöl Arısının Heç Görməyəcəyi Balası Üçün Göstərdiyi Fədakarlıqlar

Kazıcı yaban arısı hiç görmeyeceği yavrusu için büyük bir çaba harcayarak yuva yapar ve yuvanın içine yavrusu için yiyecek depolar.

Qazıcı çöl arısı olaraq tanınan bir çöl arısı növü, sürfəsi üçün əvvəlcə yerdə meyilli bir oyuq açar. Burada ifadə etməliyik ki, çöl arısı kimi kiçik bir canlının torpağı qazaraq bir oyuq açması olduqca çətindir. Bunun üçün əvvəlcə çənəsiylə torpağı qaldırar və ön ayaqları ilə çıxardığı torpağı arxasına atar.

Bu çöl arısının əhəmiyyətli bir qabiliyyəti də var, açdığı oyuğun ətrafında qətiyyən bir iz buraxmaz, çox məharətli bir kamuflyaj ustasıdır. Bunun üçün əvvəlcə qazdığı torpaq hissəciklərini çənəsinin altına yerləşdirərək hissə-hissə daşıyar və yuvadan uzaq bir yerə, bir qalaq əmələ gətirməyəcək şəkildə yayaraq atar. Beləcə, yuvası üçün təhlükə yaradan həşəratların diqqətini çəkməmiş olar.

Açdığı çuxur, çöl arısının bədəninin böyüklüyü qədər olduqda oyuğun içində, bir yumurtanı və yeməyini tutacaq böyüklükdə bir uşaq otağı hazırlayar. Sonra çuxuru müvəqqəti olaraq örtər və həşərat ovlamaq üçün uçar.

Çöl arısının hər növü, tırtıl, çəyirtkə və ya cırcırama böcəyi kimi bir böcəyin ovlanması üzrə ixtisaslaşar. Çöl arısının ovlanma forması bildiyimizdən çox fərqlidir. Çünki çöl arısı, yumurtası üçün ov etdikdə ovunu öldürməz, onu iynəsiylə sancaraq iflic edər və yuvasına aparar. Sonra isə ovunun üstünə təkcə bir yumurta qoyar. İflicə məruz qalan böcək isə yumurta çatlayıb, sürfə qidalanmaq istəyənə qədər təzə qalar.

Yumurtasının yeməyini və qalacağı yeri təyin etdikdən sonra çöl arısı üçün növbə yumurtanın təhlükəsizliyini təmin etməyə gələr. Bu dəfə yuvanın girişini böyük bir diqqətlə, torpaq və çay daşları ilə örtər. Sonra isə çənəsiylə bir çay daşını götürərək bundan çəkic kimi istifadə edər və çınqılı ovxalayaraq torpağı düzləşdirər. Son olaraq tikanlı ayaqlarıyla torpağı dırmıqlayar, yuvanın girişi tamamilə örtülənə qədər buranı həssaslıqla süpürər. Yuva tamamilə gizlənsə də, çöl arısı bununla kifayətlənməz və əlavə bir tədbir olaraq yuvanın yaxınlarına iki və ya üç ədəd boş tələ çuxur qazar. Bu qapalı və qorunmuş yuvanın içərisindəki sürfə özü üçün hazırlanan yeməklə bir yetkinlik yaşına çatacaq və yuvadan tək başına çıxa biləcək.(77)

Çöl arısı üçün balası heç vaxt görməyəcəyi bir canlıdır. Amma buna baxmayaraq onun üçün yorucu və səbir tələb edən bir hazırlıq görmüş və hər cür ehtiyacını əvvəlcədən hazırlamışdır. Göstərdiyi bütün davranışlar olduqca fədakarcasına, incə düşüncəli və uzaqgörəndir. Bildiyimiz mənada bir beyinə belə sahib olmayan bir canlının bütün bunları özünün etmədiyi, ona bunların hər birinin ağıl və elm sahibi bir güc tərəfindən etdirildiyi isə aydındır.

Əvvəlki mövzularda da ifadə edildiyi kimi təkamülçülər canlıların belə davranmaq üçün proqramlaşdırıldıqlarını deyirlər. Təkamül nəzəriyyəsinə əsasən bu proqramın sahibi, cansız və şüursuz təbiətdə əmələ gələn yenə şüursuz təsadüflərdir. Canlıların sahib olduqları olduqca mürəkkəb və fövqəladə xüsusiyyətlər düşünüldükdə, bu iddianın nə qədər ağıl və məntiqdən kənar olduğu aydın şəkildə görünür. Bütün canlıların Allahın ilhamı ilə hərəkət etdikləri, ağıl və vicdan sahibi hər insanın asanlıqla görə biləcəyi açıq-aşkar və qəti bir həqiqətdir.

"O, Xaliq, yoxdan Yaradan, Surətverən Allahdır. Ən gözəl adlar yalnız Ona məxsusdur. Göylərdə və yerdə olanların hamısı Onun şəninə təriflər deyir. O, Qüdrətlidir, Müdrikdir." (Həşr surəsi, 24)

Tüm Canlıların Yavruları Şefkat Uyandıracak Sevimlilikte Yaratılırlar

Doğadaki canlı türlerinin birçoğunun yavrularının görünümü ve davranışları, yetişkinleriyle karşılaştırıldığında son derece sevimlidir. Yavruların genellikle daha yuvarlak olan yüzleri, yüzlerine göre daha iri olan gözleri, dolgun yanakları ve çıkık alınları onlara bu özelliği kazandıran etkenlerden bazılarıdır. Bazı türlerde de yavruların rengi yetişkinlerin renginden daha farklıdır. Örneğin yavru babunların rengi siyah ve pembedir, yetişkinlerin rengi ise koyu yeşildir. Bu yavrular topluluktaki diğer hayvanlara da ilgi çekici görünürler. Hatta bazı dişilerin, yavruları annelerinden kaçırarak onlara bakma eğiliminde oldukları gözlemlenmiştir. Bu davranışları, yavrunun rengi siyah pembe rengini kaybederek, yetişkinlerin rengine benzemeye başladığında yok olur.78

Hər Şey Balalar Üçün

Balalar çox vaxt qayğıya və qorunmağa möhtac olaraq doğulur. Ümumiyyətlə, kor və ya tüksüz olan, hələ ovlama qabiliyyəti olmayan balalar əgər valideynləri və ya sürülərindəki digər yetkinlər tərəfindən qorunmasalar, qısa müddətdə aclıqdan və ya soyuqdan ölərlər. Ancaq Allahın ilhamı ilə hərəkət edən canlılar, balalarını canla-başla qoruyar və qidalandırarlar.

Balaların Təhlükələrdən Qorunmaları

Balalarının qorunmasından söhbət getdikdə, canlılar olduqca təhlükəli və yırtıcı ola bilər. Əslində, bir hücum və ya təhlükə hiss etdikdə, daha çox balalarını götürüb o yerdən sürətlə uzaqlaşmağı seçərlər. Qaçmaq üçün fürsət tapa bilmədikdə isə, tərəddüd etmədən özlərini təcavüzkarın qabağına atarlar. Məsələn, yarasalar və quşlar, balalarını yuvalarından götürən tədqiqatçıların üstünə hücum etmələri ilə tanınırlar.(79)

Zebrlər kimi iri məməli heyvanlar isə, sürülərinə kaftar kimi düşmənləri hücum etdikdə tezliklə dəstələrə ayrılaraq, tayları aralarına alar və sürətlə qaçmağa başlayarlar. Tutulduqları təqdirdə, sürüdəki yetkinlər, bu yırtıcı heyvanlara qarşı taylarını cəsurca qoruyar.

Zürafələr isə hücuma məruz qaldıqda buzovlarını bədənlərinin altına itələyər və ön ayaqları ilə düşmənlərinə möhkəm şəkildə zərbə endirərlər. Marallar və antiloplar ümumiyyətlə, ürkək və həyəcanlı heyvanlardır və balaları olmadığı vaxtlarda sürətlə qaçmağı seçərlər. Ancaq, balalarını təhdid edən tülkü və qurdlara qarşı sivri və iti dırnaqlarından tərəddüd etmədən istifadə edərlər.

Daha kiçik və zəif məməlilər isə ümumiyyətlə, balalarını qorumaq üçün onları gizlədər və ya etibarlı bir yerə daşıyarlar. Ancaq buna fürsət olmadıqda düşmənlərini balalarından uzaqlaşdırmaq üçün vəhşiləşə bilərlər. Məsələn, olduqca ürkək bir heyvan olan dovşan, balalarına hücum edən bir düşməni uzaqlaşdırmaq üçün böyük risk altına girər. Balalarına hücum edildikdə, dərhal yuvasına qaçar və güclü arxa ayaqlarıyla düşməninə bir neçə cüt möhkəm təpik vurar. Bu cəsarəti çox vaxt yırtıcı bir heyvanı belə qovmaq üçün kifayət edir.(80)

Ceyranlar isə, yırtıcı heyvanlar balalarını qovmağa başladıqda, dərhal balalarının arxasına keçər. Çünki yırtıcı heyvanlar, ovlarını ümumiyyətlə arxadan tutar. Ana ceyran mümkün olduğu qədər balasına yaxın hərəkət edər. Əgər yırtıcı heyvanlar yaxınlaşırlarsa, ana onları uzaqlaşdırar. Balası təqib edilən bir ceyran, dırnaqları ilə çaqqalları təpikləyə bilər. Və ya təcavüzkarları balalarından uzaqlaşdırmaq üçün qəsdən heyvanların yaxınlığında qaçar.(81)

Bəzi məməlilər isə rənglərindən ötrü təbii surətdə kamuflyaj olar. Ancaq bəzən balalar analarının istiqamətləndirməsinə ehtiyac duya bilər. Bu heyvanlardan biri də cüyürlərdir. Ana cüyür balasının kamuflyaj xüsusiyyətindən onun adına bir üstünlük olaraq istifadə edər. Balasını kolluqların arasında bir yerdə gizlədir və onun qalxmadan oturmasını təmin edər. Bala cüyürün qəhvəyi dərisinin üstündəki ağ xallar günəş şüaları ilə qarışar və uzaqdan baxdıqda bala cüyür qətiyyən seçilə bilməz. Üstündəki ağ xallar kolların arasında yerə düşən günəş şüalarının əks olunması kimi qəbul olunar. Bir neçə metr kənardan keçən bir düşmən belə bala cüyürü seçə bilməz. Ana cüyür isə balanın gizləndiyi yerdən qabaqda dayanaraq onu gözləyər. Lakin, qətiyyən diqqətləri yuvaya çəkəcək şəkildə davranmaz, əksinə olduqca təmkinlə davranar. Sadəcə qidalanmaq üçün balasının olduğu yerə gələr. Meşəyə geri qayıtmadan əvvəl isə, balasını burnu ilə itələyərək təkrar yerə oturdar. Bala arada bir ayağa qalxacaq olsa belə, eşitdiyi ən kiçik bir səsdə tezliklə geri oturacaqdır. Bala anasının yanında qaçmağı bacaracağı vaxta qədər bu yolla gizlənər.(82)

Bəzi heyvanlar isə balalarını təhdid edən heyvanlara gözdağı verərək onları yuvalarından uzaqlaşdırmaq yolunu seçər. Məsələn, bayquşlar və digər bəzi quşlar balalarının yanına yaxınlaşan düşmənlərini qorxudub qaçırmaq üçün qanadlarını mümkün olduğu qədər açar və beləcə olduqlarından xeyli iri görünərlər. Bəzi quşlar isə ilan fısıltısını təqlid edərək təcavüzkarları qaçırarlar. Mavi arıquşu olduqca uca bir səslə fısıldayar və həmçinin qanadlarını açaraq yuvanın divarlarına çırpar. Yuvanın içi qaranlıq olduğu üçün təcavüzkar nəylə üz-üzə gəldiyini tam olaraq qavraya bilməz və tezliklə uzaqlaşar.(83)

Anne babalar yavrularını çeşitli şekillerde korurlar. Kimi onları güvenli bir yere gizlerken, kimi gözdağı vererek düşmanlarını yavrularından uzaklaştırır. Yukarıda görülen zürafa, yavrusunu yanından hiç ayırmaz. Resimde görülen yavru karaca ise annesi tarafından otların arasına gizlenir ve kesinlikle yerinden kalkmasına izin verilmez. Üstteki resimlerde ise yine anneleri tarafından özenle korunan baykuş yavruları görülmektedir.

Quş sürülərində də yetkinlər, balaların hamısını qoruma vəzifəsini öz boyunlarına götürür. Xüsusilə qağayılar bu quş sürüləri üçün təhlükə yaradar. Yetkin bir və ya iki quş öz güclərini nümayiş etdirərək qağayıları qaçıra bilər. Ümumiyyətlə, yetkin quşlar bala quşları növbə ilə qoruyar və vəzifələrini təhvil verdikdə isə daha uzaq sularda qidalanmaq üçün o yeri tərk edərlər.(84)

Marallar, əgər balalarına hücum etmək üzrə olan düşmənlərinin öhdəsindən gələ bilməyəcəklərini görərlərsə, özlərini heç çəkinmədən düşmənlərinin qarşısına atar və özlərini ov olaraq göstərib düşmənin onları qovmasını təmin edərlər. Beləliklə də, düşməni balalarından uzaqlaşdırarlar. Bir çox heyvan eyni taktikadan istifadə edər. Məsələn, dişi pələng özlərinə tərəf ovçu bir heyvanın yaxınlaşdığını gördükdə, balalarının yanından ayrılar və dərhal düşməninin diqqətini öz üzərinə çəkər. Yenotlar isə düşmənlərinin gəldiyini gördükdə balalarını ən yaxındakı ağacın üstünə daşıyar və sonra da sürətlə ağacın üstündən aşağı enərək düşmənlərinin arasına daxil olarlar. Onları uzun müddət arxasınca aparar və balalarından kifayət qədər uzaqlaşdırdıqları qənaətinə gəldikdə, düşmənlərini sovuşduraraq dərhal səssizcə balalarının yanına qayıdarlar. Əlbəttə ki, bu davranışları həmişə yüz faiz uğurla nəticələnməyə bilər. Balalar xilas olsa belə, valideynlər balaları uğrunda ölə bilər.(85)

Tüm canlılara yavrularını korumayı, onlara ilgi ve şefkat göstermeyi ilham eden Allah'tır.

Bəzi quşlar isə “yaralı təqlidi” edər və beləliklə də, düşmənlərinin diqqətini balalarının üzərindən uzaqlaşdıraraq öz üzərilərinə çəkərlər. Bir düşmənin yaxınlaşdığını görən dişi quş səssizcə yuvasından uzaqlaşar. Düşməninin qarşısına çıxdıqda yerdə çırpınmağa və bir qanadını yerə vurmağa başlayar. Bu əsnada da fəryad qoparar. Quş yerdə çarəsizcə çırpınırmış kimi görünər. Ancaq həmişə tədbirli davranar və düşmənin çata biləcəyi məsafədən irəlidə durar. “Yaralı” quşu asan bir ov olaraq görən yırtıcı heyvan ovunu tutmağa çalışarkən, yuvadan bir xeyli uzaqlaşdırılmış olar. Heyvan quşun yuvasından kifayət qədər uzaqlaşdıqda, dişi quş bir anda təqlid etməyə son qoyar və təcavüzkar heyvan tam quşa çatdığı vaxt dişi quş birdən qanadlanıb qaçar. Bu “səhnə nümayişi” adətən olduqca inandırıcıdır. İtlər, pişiklər, ilanlar və hətta digər quşlar belə bu oyuna aldanarlar. Torpağın üstündə yuva quran quşların bir çoxu balalarını düşmənlərindən bu yolla qoruyar. Məsələn, ana ördək balalarının yanına bir ovçu heyvan yaxınlaşdıqda, suyun üstündən qanad açıb uçmağı bacara bilmirmiş kimi yaralı təqlidi edərək gölün ətrafında qanad çırpar. Ancaq həmişə arxasındakı təcavüzkarla arasındakı məsafəni sabit saxlayar. Təcavüzkarı sahildə gizlənən balalarından kifayət qədər uzaqlaşdırdıqda isə dərhal qanadlanar və balalarının yanına dönər.

Quşların “yaralı quş” ssenarisinə bu gün belə elm adamları heç bir izah verə bilmirlər.(86) Bir quş belə bir ssenari hazırlaya bilərmi? Bunun üçün olduqca şüurlu bir varlıq olması lazımdır. Hər şeydən əvvəl “təqlid”, zəka və qabiliyyət tələb edir. Həmçinin, bir heyvanın tərəddüd etmədən özünü düşməninin qabağına atması və özünü qovdurması üçün olduqca cəsarətli və qorxmaz olması lazımdır. Daha da maraqlı olanı bu quşlar bu davranışı başqalarından görərək etməzlər.(87) Bu müdafiə taktikasına və qabiliyyətə anadangəlmə sahibdirlər.

Şübhəsiz ki, burada izah edilənlər heyvanlar aləmində yaşanan şüurlu və fədakarcasına davranışların sadəcə az bir qismidir. Yer üzündə olan milyonlarla canlı növü, özünə xas bir müdafiə sisteminə malikdir. Ancaq bu sistemlərdən çox, bunlardan çıxan nəticə əhəmiyyətlidir. Məsələn, bir quşun öz şüuru və iradəsi ilə balasını qorumaq üçün ölümü gözə aldığını iddia etmək ağla və məntiqə uyğundurmu? Əlbəttə deyil. Burada ağılsız, şüursuz, şəfqət, mərhəmət kimi duyğulara sahib olması qeyri-mümkün olan heyvanlardan söhbət gedir. Və bu heyvanların belə şüurlu, şəfqətli, mərhəmətli hərəkət etməsini təmin edən, onları bu xüsusiyyətləri ilə yaradan göylərin və yerin Rəbbi olan Allahdır. Allah, bu canlılara ilham etməklə Öz sonsuz şəfqət və mərhəmətinə nümunələr göstərir.

Bazı kuşlar yaralı taklidi yaparlar ve böylece düşmanlarının dikkatini kendi üzerlerine çekerek yavrularını korurlar. Ve bunu yapmakla önemli bir fedakarlık örneği sergilerler çünkü kendi yaşamları tehlikeye girer.

Böcəklər Də Balalarını Təhlükədən Qoruyar

Böcəklərin də, ana-atanın balaları qoruyaraq onlara diqqət göstərdiklərini ilk dəfə olaraq 1764-cü ildə isveçli təbiətşünas Adolph Modeer kəşf etmişdi. Adolph Modeer, Avropa qalxan böcəyinin dişisinin ac və susuz vəziyyətdə yumurtalarının üstünə oturduğunu və düşmənləri gəldikdə uçaraq qaçmaq əvəzinə onlara hücum etdiyini görmüşdü.(88)

Ancaq bir çox elm adamı əvvəllər böcəklərin balalarına diqqət göstərməsini qəbul etmək istəmirdi. Bunun səbəbi isə, Delaware Universitetindən olan təkamülçü böcək elmi üzrə mütəxəssis professor Douglas W. Tallany tərəfindən belə izah olunur:

Böcəklər, balalarını qoruyarkən o qədər böyük təhlükələrlə üz-üzədir ki, bəzi böcək elmi mütəxəssisləri bu xüsusiyyətin təkamül müddəti ərzində necə olur ki, itmədiyi ilə maraqlanırlanırlar. Bir çox böcəyin etdiyi kimi xeyli miqdarda yumurta yumurtlamaq bundan xeyli asan bir strategiya olardı.(89)

Dantel böceği larvalarını diğer böceklerin saldırılarına karşı korurken.

Douglas W. Tallany bir təkamülçü olmasına baxmayaraq təkamülün çıxılmaz vəziyyətlərindən birini özü araşdırır. Həqiqətən də təkamül nəzəriyyəsinin iddiasına əsasən böcəklərin öz həyatlarını təhlükəyə atan davranışları uğursuz nəticələnməliydi. Ancaq təbiətdə belə bir seçim reallaşmamışdır. Böcəklər də daxil olmaqla, canlıların böyük bir qismi balaları üçün, hətta bəzən bir-birləri üçün ölümü gözə almaqdan çəkinməzlər.

Balaları üçün ölümü gözə alan bu kiçik canlılardan biri, ABŞ-ın cənub-şərq zonasında, at gicitkən otlarının üstündə yaşayan, bağ böcəkləridir. Dişi bağ böcəyi, yumurtalarını və yumurtadan çıxdıqdan sonra sürfələrini “ölümü bahasına” qoruyar. Sürfələrin ən əhəmiyyətli düşmənlərindən biri qız böcəkləridir. Bu böcəklər, iti və sərt dimdiyə oxşar ağızları ilə imkan tapdıqda sürfələrin hamısını yeyərlər. Dişi bağ böcəyinin isə onlara qarşı işlədə biləcəyi heç bir silahı yoxdur. Tək edə bildiyi şey davamlı qanad çırparaq və arxalarına dırmaşaraq qız böcəklərini qaçırmağa çalışmaqdır.

Bu əsnada isə sürfələr yarpağın orta damarından bir şose yolu kimi istifadə edərək sapdan qaçar və qıvrılmış təzə bir yarpağın içində gizlənərlər. Əgər ana xilas ola bilsə, sürfələrini təqib edər və onların gizləndiyi yarpağın sapında mühafizəçi olar. Beləcə, böyük ehtimalla özünü təqib edəcək olan düşməninin yolunu kəsmiş olar. Bəzən ana, qız böcəklərini bir müddətədək qovar. Bu vəziyyətdə sürfələrinin səhv bir yarpağa getmələrinə bədənini qabağa verməklə mane olar və onları təhlükəsiz bir yarpaqda gizlədər. Ancaq analar çox vaxt böcəklərin hücumları əsnasında ölər. Amma onların bu fədakarlığı sürfələrə qaçıb gizlənmələri üçün vaxt qazandırmışdır.(90)

Brezilya'da ve Yeni Gine'de yaşayan bu iki böcek türü yavrularının üzerine yatarak onları düşmanlarından korumaya çalışırlar. 91

Brezilya tosbağa kınkanatlısının (Acromis sparsa) larvaları, annelerinin koruyucu vücudu altında simetrik bir halka oluştururlar. Anne, yavruları yumurtadan çıkmadan evvel onlara bekçilik etmeye başlar ve larvalarına çobanlık ederek onları besin kaynaklarına götürür. Yavrulardan biri uzaklaşsa veya kaçmaya kalksa onu hemen geri getirir.92

Balaların Qidalanması

Müdafiəsiz balaların təhlükələrdən qorunmaları ilə yanaşı yaşaya bilmək üçün qidalanmaları da ana və ata tərəfindən təmin edilməlidir. Balalarını yırtıcı heyvanlardan qorumaq üçün həmişə hazır duran ana-atalar həmçinin, balalarının qidalanması üçün də həmişəkindən daha çox ov etməlidirlər. Məsələn, dişi və erkək quş gün ərzində balalarını orta hesabla saatda 4-12 dəfə qidalandırırlar. Qidalandırmaları lazım olan bir çox balaları olduqda yüzlərlə dəfə yuvadan uçaraq qida axtarmaları lazımdır. Məsələn, balasını dimdiyində daşıdığı böcəklərlə qidalandıran böyük bir arıquşu gündə orta hesabla 900 dəfə yuvaya yemək gətirər.(93)

Birçok hayvan türü yavrularını beslemek için büyük fedakarlıkları göze alırlar. Örneğin baştankara kuşu yavrularını beslemek için bir gün içinde yüzlerce kez uçuş yapar. Fok balığı ise yavrusunu beslemek için çok fazla kilo kaybeder.

Məməlilərdə isə dişilər əlavə bir problemlə üz-üzədir, balalarına lazım olan enerjini yalnız südləriylə verə bilərlər. Süd vermə dövründəki analar isə həmişəkindən daha çox qidalanmalıdırlar. Məsələn, suiti, təkcə balasını doğduqdan etibarən təxminən 10 ilə 18 gün əmizdirər. Bala bu müddət ərzində kökələr. Bu müddət ərzində ana isə aldığı qidanın böyük qismini balasının südü üçün sərf etdiyindən qidalana bilməz və xeyli arıqlayar.(94)

Qidalanmağa ehtiyac duyan balaları olan ana və atalar, həmişəkindən üç-dörd dəfə daha çox enerji sərf edərlər.(95)

Lozanna Universitetində aparılan bir araşdırmada balaların qidalanmasının və baxımının ana-ata quşlara nəyin bahasına gəldiyi müəyyən olunmuşdur. Lozanna Universiteti bioloqlarından Heinz Richner və tələbələri, arıquşları üzərində bir təcrübə aparmışlar və “ata” olmağın çətinliklərini aşkara çıxarmışlar. Təcrübə əsnasında Richner, bir yuvadakı balaları digər yuvalara daşıyaraq atanın qidalandırmaq məcburiyyətində olduğu balalarının sayını davamlı dəyişdirmişdir. Təcrübənin nəticəsi isə belədir: Daha çox bala qidalandırmaq məcburiyyətində qalan atalar, iki qat daha çox çalışır və buna görə də erkən ölürdülər. “Çoxuşaqlı” atalarda parazitlərlə əlaqədar yaranan xəstəliklər 76%, normal atalarda isə 36% təşkil edirdi.(96)

Bu məlumatlar, bir quşun balası üçün dözdüyü çətinlikləri və göstərdiyi fədakarlığı daha yaxşı qavraya bilmək baxımından əhəmiyyətlidir.

Qaqarların Balasına Yedirtdiyi Tüklər

Dalgıç kuşu yavrusuna, onu koruyacak olan tüyleri yedirirken.

Qaqarlar balaları üçün üzən yuva funksiyasını yerinə yetirərlər. Balalar ana-atalarından birinin kürəyinə çıxarlar. Və hərtərəfli yerləşdikdən sonra qaqar balalarının düşmələrinin qarşısını almaq üçün qanadlarını yüngülcə yana doğru açar. Qaqarlar onları qidalandırmaq üçün dimdiyindəki yeməyi başını arxasına çevirərək balalarının ağzına qoyar. Ancaq onlara edilən ilk təklif yemək deyil. Ana və ya ata ilk növbədə ya suyun üstündən yığdıqları ya da sinələrindən qopardıqları tükləri balalarına yedirərlər. Hər bala olduqca çox miqdarda tük udar. Bəs bu qəribə yeməyin səbəbi nədir?

Balaların yedikləri bu tüklər həzm olunmaz, lakin balanın mədəsində toplanar. Bir qismi bağırsağa açılan yerdə keçələşər. Balıqların qılçıqları və ya digər qidaların həzm oluna bilməyən hissələri burada toplanar və beləcə bu maddələrin balanın mədəsinin və ya bağırsaqlarının həssas divarlarını zədələməsinin qarşısı alınar. Quşların bu tük yemə vərdişləri ömürləri boyunca davam edəcək. Ancaq ilk yedirilən tüklər, şübhəsiz ki, balaların sağlamlığı üçün edilən əhəmiyyətli bir tədbirdir.(97)

Bəzi quş növlərində isə ana quş, balasına balıq ovlamaq üçün sürətlə suya girər və balığı quyruğundan tutar. Quşun, balığı quyruğundan tutmasının əhəmiyyətli bir səbəbi var. Çünki, quyruğundan tutulan balıq, balaya qılçıqların düzülüş istiqamətində verilər. Bu da bala quşun balığı udarkən qılçıqların yerləşdiyi istiqamətdə udmasını və buna görə də, qılçıqların həzm olunmasını asanlaşdırar. Əgər quş, balığı quyruğundan deyil, hər hansı bir yerindən tutarsa bu, balığı özünün yeyəcəyini xəbər verər.(98)

Balasını Qidalandıra Bilmək Üçün Kilometrlərlə Yol Qət Edən Keçisağankimilər Quşu

Guacharo Kuşu

Bu quş növü, balalarını yerdən 20 metr hündürlükdəki bir yuvaya yerləşdirər. Hər gecə təxminən 5-6 dəfə balalarını qidalandıracağı meyvələri axtarmaq üçün yola düşər. Bu meyvələri tapdıqda isə, meyvələrin yumşaq iç hissəsini əvvəlcə özü üyüdər, sonra isə üyütdüyü hissəni balalarına verər.

Gecə dəstələr halında qida axtarışına çıxan keçisağankimilərin, sırf balalarına qida tapmaq məqsədiylə getdikləri məsafə isə olduqca qeyri-adidir: Bu quşlar, gecədə təxminən 25 kilometr yol gedir.(99)

Guachoralar kimi bir çox heyvan balalarına verəcəkləri qidanı əvvəlcədən hazırlayar. Məsələn, qutanlar bir növ balıq şorbası hazırlayar. Fırtına quşu cinsinin anaları da yedikləri plankton və kiçik balıqları qarışdıraraq balaları üçün zəngin bir yağa çevirər. Göyərçinlər qursaqlarında yağ və zülal cəhətdən çox zəngin “göyərçin südü” adı verilən xüsusi bir maye ifrazat hazırlayarlar. Məməlilərin südündən fərqli olaraq, bu süd həm ana, həm də ata tərəfindən hazırlanar. Bir çox quş buna bənzər qidaları balaları üçün hazırlayar.(100)

Quş balaları, ana və atalarına olduqca möhtacdırlar. Tək edə bildikləri şey dimdiklərini axıra qədər açaraq ana və ya atalarının özlərinə yemək gətirməsini gözləməkdir. Məsələn, gənc siyənək qağayıları ağızlarını analarının dimdiklərindəki qırmızı bir yerə tərəf uzadar. Hətta gözləri hələ açılmamış bir qaratoyuq, ana ya da atasının gəldiyini düşündürə biləcək ən kiçik bir titrəyişlərdən belə boynunu yuxarıya tərəf qaldırıb ağzını açar. Həyatlarının bu dövründə balaların ağızları, parlaq sarı rəngli qabarıq kənarları ilə yeməklərin hara ötürülməsi lazım olduğuna aydın şəkildə işarə edər kimidir. Ağızlarının kənarı olduqca həssasdır, hər hansı bir səbəbə görə bala ağzını açıq saxlamağı kəsəcək olsa, dimdiyinin kənarına ən kiçik bir təmas belə onun xəbərdar edilib dimdiyini açmasına səbəb olar.

Pelikan gibi birçok kuş türü yavruları için kursaklarında hazırlarlar. Daha sonra yavrularının yanına döndüklerinde resimde görüldüğü gibi yavru pelikan annesinin kursağındaki bu besinleri yiyerek yaşamını sürdürür.

Balaların ağızlarının rəngi və həssaslığı, xüsusilə çuxur içində yuvaları olan quşlar baxımından olduqca əhəmiyyətli bir asanlıqdır. Beləliklə də, yetkinlərin, çuxurun qaranlıq bir küncündə olan balalarının ağızlarını tapmaları və onlara yemək vermələri asanlaşar.

Gouldian alacəhrələrinin yuvası belə qaranlıq bir oyuğun içindədir. Balaların ağız kənarlarının hər tərəfində işığın düşməsiylə parlayan, diqqət çəkici yaşıl və mavi rənglərdə, yuvalarının dərinliklərinə səpələnərək çatan işığı əks etdirən böyük kök yumruları vardır. Bu kök yumruları qaranlıqda bir işıq qaynağı kimi parlayarlar.

Rəngli ağızlar bəzi quşlarda analarına balaların yerini bildirməkdən başqa mənalar da daşıyar. Rənglər həmçinin yuvadakı balalardan hansının yaxın zamanda qidalandığını, hansının qidalanmağa ehtiyacının olduğunu da bildirir. Gənc çətənə quşlarının ağızları, boğazlarının dərhal altındakı qan damarlarından ötrü qırmızı rəngdədir. Balalara qida verildiyi vaxt isə bu qanın böyük qismi, həzm olunan qidaları toplamaq üçün mədəyə gedər. Buna görə də hələ ac olan balaların ağızları ən qırmızı rəngdə olanlardır. Və bu mövzuda aparılan təcrübələrlə ortaya qoyulmuşdur ki, valideyn quşlar hansı balaya qida vermələrinin lazım olduğunu təyin etmək üçün bu rəng müxtəlifliyindən istifadə edirlər.(101)

Quşların fiziki xüsusiyyətləri ilə davranışlarının və yaşadıqları mühitin olduqca əlverişli olması bütün canlıların və içində yaşadıqları təbiətin tək bir Yaradıcının əsəri olduğunun aydın bir dəlilidir. Heç bir təsadüf belə qüsursuz bir nizamı meydana gətirə bilməz.

"Yer üzündə elə bir canlı yoxdur ki, onun ruzisini Allah verməsin. Allah onların qərar tutduqları yeri də, qorunub saxlanıldıqları yeri də bilir. Bunların hamısı açıq-aydın Yazıdadır (Lövhi-məhfuzdadır)." (Hud surəsi, 6)

Balalarına Su Daşıyan Çöl Toyuqları

Təbiətdə, bütün canlıların sahib olduqları fiziki xüsusiyyətlər, yaşadıqları mühitlə olduqca uyğundur. Bunun bir nümunəsi də çöl toyuqlarıdır. Çöl toyuqlarının müəyyən bir məskunlaşma yeri yoxdur. Yumurtlama vaxtı yaxınlaşdıqda qumun dayaz bir yerinə çox vaxt 3 yumurta qoyarlar. Balalar yumurtadan çıxar-çıxmaz, yuvanı tərk edər və özləri üçün yemək olaraq toxum toplamağa başlayarlar. Yeməklərini tək başlarına tapa bilərlər, ancaq uça bilmədikləri üçün suya olan ehtiyaclarını ödəyə bilməzlər. Buna görə də, onlara su gətirilməlidir və bu vəzifəni erkək boynuna götürər.

Çöl tavukları, önce su içip, sonra yavrularına su taşımak için tüylerini suda ıslatıyorlar.

Anne leylek yavrularını serinletmek için kursağında onlara su taşıyor.

Bəzi quş növlərində yetkinlər balalarına suyu qursaqlarında daşımaqla gətirərlər, lakin erkək çöl toyuğu suyu çox uzaq bir məsafədən gətirmək məcburiyyətindədir və buna görə də qursağında daşıya biləcəyi suyun hamısına, etdiyi uzun səfər vaxtı özünün ehtiyacı vardır. Əks təqdirdə yaşaya bilməz. Lakin su daşımaq üçün bənzərsiz bir fiziki xüsusiyyətə malikdir. Quşun sinəsindəki və alt hissəsindəki tüklər, daxili səthdə incə bir lif təbəqəsiylə örtülüdür. Bir su kütləsinə çatan quş, altını quma və toza sürtər, beləcə tüklərini təmizlədiyi vaxt qalmış ola biləcək suyu tutmağı maneə törədici yağlardan xilas olmuş olar. Sonra suyun kənarına gedər. Əvvəlcə öz susuzluğunu aradan qaldırar. Sonra suyun içinə girər, qanadını və quyruğunu havaya qaldıraraq bədənini irəli-geri hərəkət etdirər, beləcə bütün tükləri tamamilə islanmış olar. Tüklərin üstündəki incə lif təbəqəsi bir süngər kimi suyu çəkər.

Tükləriylə bədəni arasında daşıdığı duru maye, buxarlanıb yox olmaqdan yaxşı şəkildə qorunur. Lakin yenə də 20 mildən çox uçduğu təqdirdə, daşıdığı suyun bir qismi buxarlanır. Nəhayət quş qumda toxum axtaran balalarının yanına çatdıqda, balalar ona tərəf qaçar. Ata çöl toyuğu bədənini yuxarı qaldırdıqda, balalar da sanki süd əmən məməlilər kimi suyu atalarının bədənindən içərlər. Balalar bütün suyu əmdikdən sonra quş yenidən özünü qumun üstünə sürtərək bədənini qurudar. Erkək quş bu işi balaların ilk tük tökmə dövrü bitənə qədər və öz sularını özləri təmin edənə qədər ən az iki ay boyunca hər gün təkrarlayır.(102)

Kuşların anne-babaları, hayvanların en çalışkanlarındandır. Yavrularına gerekli besini bulmak için pek çok uçuş yaparlar. Hatta bazen bu uçuşların sayısı 1000’i bulmaktadır.103

Kuşların anne-babaları, hayvanların en çalışkanlarındandır. Yavrularına gerekli besini bulmak için pek çok uçuş yaparlar. Hatta bazen bu uçuşların sayısı 1000’i bulmaktadır.104

Çöl tavuğunun bu davranışında düşünülmesi gereken birçok nokta bulunmaktadır. Bu kuş yaşadığı ortama en uygun özelliklere sahip olmakla birlikte, ne yapması gerektiğini de çok iyi bilmektedir. Çünkü onu yaratan Allah, ona ne yapması gerektiğini de ilham yoluyla bildirmektedir.

Anne baba kuşlar vakitlerinin büyük kısmını yavruları için avlanmakla geçirirler. Allah hepsini çeşitli yollardan rızıklandırmaktadır. Bu resimlerde yavrularının yumurtadan çıkışına yardım ettikten sonra onlar için suya dalarak balık avlayan Yalıçapkınıkuşu görülüyor.
1- Yalıçapkını yumurtalarıyla. 2- Yalıçapkını yavrularına bakarken.	3- Yalıçapkını avlanmak üzere suya dalarken. 4- Yalıçapkını avını avlarken.	5- Yalıçapkını avını yavrularına götürürken. 6- Yalıçapkını yavrularını beslerken.

Böcəklərin Balalarını Qidalandırmaları

Bir çox böcək növü də sürfələrini və balalarını qidalandırar. Məsələn, oyucu böcəklər, bir çuxurda gizli sürfələri toxumlarla qidalandırır. Sıçrayıcı ağac böcəkləri isə ağacın qabığında spiral formalı yarıqlar açaraq qidalandırıcı mayelər daşıyan borular düzəldər və kiçik sürfələri borular vasitəsilə qidalandırar. Taxtabitilərin işi olduqca çətindir, sərt, həzm olunmayan və azot miqdarı çox az olan odunu balalarına bir yolla yedizdirməlidir. Odun böcəkləri və odun yeyən düzqanadlılar, bu problemi belə həll etmişlər: Odunu əvvəlcə özləri gəmirərək həzm sistemlərində yumşaldır, sonra isə yumşalmış odunu, yenə bədənlərindəki sellüloza parçalayıcı tək hüceyrəli heyvanlar və həzm şirəsi ilə qarışdıraraq çölə çıxarar və balalarına verərlər. Ağac qabığı düzqanadlıları isə qabıq altındakı odun çeynəyərək açdıqları tunellərin içinə yumurtlayarlar və buralara, sellülozu sürfələrin çeynəyə biləcəyii şəklə çevirən göbələk növlərini gətirirlər.(105)

Allah hər canlıya ruzisini fərqli şəkillərdə verir. Yuxarıda nümunələri verilən böcəklər də Allahın izni ilə ruzilərini tapan canlılardır. Allah, ana və ya atalarını vəsilə edərək, bu kiçik canlılara da ruzi verir. Allah, Quranda hər canlının ruzisini Özünün verdiyini belə bildirir:

Neçə-neçə canlılar vardır ki, ruzisini öz yanında daşıya bilmir. Onların da, sizin də ruzinizi Allah verir. O, Eşidəndir, Biləndir. (Ənkəbut surəsi, 60)

"Allah hər şeyin Xaliqidir. O, hər şeyi Qoruyandır." (Zumər surəsi, 62)

Balaların Köçürdülmələri

Ümumiyyətlə, gücsüz və çəlimsiz olan balalar, yer dəyişdirərkən və ya təhlükə vaxtlarında, ümumiyyətlə, ana və ya ataları tərəfindən daşınarlar. Canlılar balalarını müxtəlif metodlardan istifadə etməklə daşıyır, bəziləri kürəyində, bəziləri ağzında, bəziləri də qanadlarındakı xüsusi kisələrdə balalarını daşıyar. Balalar bu daşınma əsnasında heç bir zərər görməz və tezliklə təhlükəsiz bir mühitə çatdırılarlar.

Xüsusilə də, təhlükə vaxtlarında ana-ataların balalarını daşıyaraq hadisə yerindən uzaqlaşdırmaları əhəmiyyətli bir fədakarlıq nümunəsidir. Çünki balanın hər hansı bir yolla daşınması heyvanın sürətini və hərəkət qabiliyyətini əhəmiyyətli ölçüdə azaldır. Ancaq canlılar buna baxmayaraq, təhlükəli bir vəziyyətdə balalarını əsla tərk etməzlər.

YAVRULARINI NASIL TAŞIYORLAR?

Bir çok canlı türü yavrularını tehlikelerden "taşıyarak" uzaklaştırır. Her birinin yavrusunu taşıma yöntemi farklıdır. Aslanlar yavrularının canını hiç acıtmadan enselerinden ısırırlar. Yavru kanguru ise tehlike anında başaşağı olarak annesinin kesesine atlar. Kurbağalar, ördekler, akrepler, ayılar ve kunduzlar da yavrularını çoğunlukla üzerlerinde taşırlar.

Koalalar yavrularını bir yıl gibi bir süre sırtlarında taşırlar.106

Maymunlar ise sırtlarında yavruları olduğu halde daldan dala atlayabilirler.

Ayı yavruları için de annelerinin sırtı hem korunaklı hem de rahat bir mekandır.

Canlılar arasında kürəkdə daşımaq metodu ən geniş metoddur. Məsələn, meymunlar balalarını hər yerə daşıya bilərlər. Ana meymun balasıyla çox rahat hərəkət edə bilər, çünki bala meymun anasının qarnındakı və arxasındakı tükləri əlləri və ayaqlarıyla möhkəm şəkildə tutar. Təhlükə vaxtlarında ana meymun kürəyində balasını daşıdığı halda bir ağaca tullana bilər, bir budaq boyunca qaçıb digər bir ağaca atıla bilər. Kenqurular və digər kisəli heyvanlar, köməyə möhtacı olan balalarını qarınlarındakı tüklə örtülmüş kisələrində daşıyar. Bala kenquru beş ay anasının kisəsində yaşayar. Bu kisədən çıxdıqda belə həmişə anasının yaxınlığında dayanar. Əgər bir təhlükə hiss edərsə anasına tərəf qaçar və baş aşağı olaraq kisənin içinə tullanar. Ana kenquru güclü arxa ayaqları ilə balasını da daşıyaraq qaçar.

Sincablar balalarını sallanan qarınlarından dişləriylə tutub qaldırarlar. Bir ana sincab yuvası dağıldığı vaxt, balalarını olduqca uzaq bir məsafə də olsa daşıyar. Hər dəfə bir balasını daşıyar və hamısının təhlükəsiz şəkildə azad olduğuna əmin olana qədər köhnə yuvasına geri dönüb, baxar.

Bala siçanlar yuvalarında analarının sinələrindən möhkəm şəkildə yapışar və ümumiyyətlə, saatlarla buraxmazlar. Əgər ailə təhdid edilsə, ana balalarını dərhal götürüb etibarlı bir yerə qaça bilər. Balalar ağızları ilə sinədən o qədər möhkəm yapışarlar ki, ana birini belə itirmədən ayaqları arasında bütün balalarını sürüyə bilər. Təhlükə sovuşduqda isə ana, geridə qalmış balalarının olma ehtimalına qarşı, bir neçə dəfə köhnə yuvasına qayıdaraq ora nəzarət edər.

Yarasalar gecə ərzində həşərat və ya meyvə axtarmaq üçün uçarkən, balalarını da daşıyarlar. Bir bala yarasa anasının əmcəyindən süd dişləriylə yapışar və pəncələriylə tüklərindən möhkəm şəkildə yapışar. Bəzi yarasaların üç və ya dörd sayda balaları vardır və bütün balalar ananın bədənindən asılı olduğu halda belə, yarasalar uçmağı bacararlar.

Balasını uçarkən daşıyan bir çox quş növü var. Bir cüllüt yerdəki yuvası təhdid altında olduqda, ana cüllüt ayaqları arasında möhkəm şəkildə yapışmış bir balanı sürətlə havaya qaldıra bilər. Su toyuqları, bataqlıq qırğıları və arıquşular etibarlı bir mühitə tərəf balaları ilə birgə uçarkən, onları dimdiklərində daşıyarlar. Qırmızı-quyruqlu şahinlər, balalarını eynilə tutduqları ovlarını daşıdıqları kimi pəncələriylə tutub havada daşıyarlar.

Qaqarlar isə balalarını kürəklərində daşıyar və bir düşmən gördükdə, sürətlə suya tullanar və balaları arxalarında asılmış olduğu halda, suyun altında üzərlər.

Yumurtalarını və çömçəquyruqlarını kürəklərində daşıyan tropik qurbağalar və quru qurbağaları balaları ilə birgə etibarlı bir mühitə tullana bilər.

Daha da maraqlısı, bəzi balıqlar balalarını etibarlı bir yerə ağızlarında daşıyar. Bir erkək tikanlı balıq, su otlarından ibarət olan yuvasının ətrafında nəzarət edərkən, yumurtadan yeni çıxmış balasını da qoruyar. Əgər bir bala tikanlı balıq yuvasından üzərək uzaqlaşarsa, atası da arxasınca gedər. Balanı ağzının içinə tərəf çəkər və yuvaya gətirdikdə çölə çıxardar.

Qarışqalar inkişaf edən yumurta və sürfələri, bir uşaq otağından digərinə ağızlarında daşıyarlar. Hər səhər, baxıcı qarışqalar koloniyadakı sürfələri yuvanın yuxarısındakı torpaq təpədə, günəş şüaları ilə hərarətlənən bir uşaq otağına daşıyarlar. Günəş səmada hərəkət etdikcə, sürfələr təpənin bir tərəfindən digərinə gedib gəlirlər. Baxıcılar hər axşam sürfələri gün ərzində istiliyin toplandığı yuvanın dibində olan uşaq otaqlarına apararlar. Gecə soyuyan havanı çöldə saxlamaq üçün uşaq otaqlarının girişləri bağlanır. Ertəsi səhər, girişlər yenidən açılar və sürfələr təkrarən yuxarıya daşınar.

Əgər yuvaları zəbt edilsə, qarışqalar hər nə bahasına olursa olsun sürfələri qorumaq naminə hərəkət edərlər. Bəzi qarışqalar döyüş bölgəsinə gedib düşmənə hücum edərlər. Digərləri köməyə ehtiyacı olan sürfələrin həyatlarını xilas etmək üçün, uşaq otaqlarının yanına gedərlər. İnkişaf etməmiş qarışqaları çənələrinə alar və onları yuvanın kənarına daşıyaraq, döyüş sona çatana və düşmənlər çıxıb gedənə qədər saxlayarlar.(107)

Göründüyü kimi böcəklərdən aslanlara, qurbağalardan quşlara qədər bütün canlılar balalarını bir yolla daşımaqla qoruyarlar. Bunların hər biri olduqca zəhmətli və ata-ananın həyatını təhlükəyə atan davranışlardır. Bir heyvanın bu qədər güclü bir qoruma hissinə sahib olması necə izah oluna bilər? Bura qədər təfərrüatlarıyla araşdırdığımız kimi, canlıların hər biri balaları kifayət edəcək yetkinliyə çatana qədər onların hər cür məsuliyyətini öz boynuna götürür. Onların hər cür ehtiyacını əskiksiz olaraq ödəyərlər. Və təbiətdəki bütün canlılarda bu qorumanın və fədakarcasına davranışların nümunələrini görmək mümkündür.

Aydın olan həqiqət yenidən qarşımıza çıxır: Bu canlıların hər biri Allahın qoruması altındadır. Allah hər birinə davranışlarını ilham edər və onlar da buna nöqsansız tabe olarlar. Hər biri özlərini Yaradan Allaha boyun əyiblər. Quranda bu həqiqət belə bildirilir:

Göylərdə və yerdə kim varsa, Ona məxsusdur. Hamısı Ona təzim edir. (Rum surəsi, 26)