4-cü Hissə: Dalğalardan və Vibrasiyadan Istifadə

Səs havada və suda dalğalar halında yayılır və bu dalğalar hər hansı bir cismə dəysə geri dönür. Əgər kifayət qədər bilik və texnologiyaya sahibsinizsə, qayıdan dalğalardan bu cisim haqqında müxtəlif məlumatlar əldə edə bilərsiniz: Dalğa qaynağının sizdən nə qədər uzaqda olduğu, böyüklüyü, ya da hansı istiqamətə, hansı sürətlə hərəkət etdiyi kimi...

Səs və təzyiq dalğalarını istifadə edərək obyektlərin yerini müəyyən etmə texnologiyası 20-ci əsrdə kəşf edilmişdir. Bu texnologiya, hər nə qədər döyüşdə istifadə edilməsi təkminləşdirilmişsə də, indiki vaxtda batmış gəmilərin yerlərini təyin etmək və ya dəniz dibi xəritələrinin çıxarılması kimi məqsədlərlə istifadə edilir. Ancaq təbiətdəki canlılar bundan milyonlarla il əvvəl, hələ insanlar bu sistemləri kəşf etməmişdən, ətrafa yayılan səs dalğalarından istifadə edir və bunun sayəsində həyatlarını davam etdirirdilər.

Məsələn, delfinlər, yarasalar, balıqlar və güvələr yaradıldıqları ilk andan bəri "sonar" adı verilən bu sistemə sahib olan canlılardır. Üstəlik bu sistemlər bu gün bizim istifadə etdiklərimizdən daha həssas və rahatdır.

Yarasa Sonarı Texnalogiyamızın Sərhədlərini Aşır

Sonar sistemi dənizin içindəki sualtı aləmi müəyyən etmək üçün imtina edilməz bir üsuldur. Buna görə Amerika Müdafiə Nazirliyi yarasa sonarındaki iş prinsiplərini öz sonarlarına tətbiq etmək üçün hərəkətə keçmişdir.

Yarasaların sonar sistemli uçuş qabiliyyətləri, bizə qaranlıqda uçuş haqqında çox şey öyrədir. İnfraqırmızı termal təsvir sistemli kameralar və səs - üstü dalğaları qəbul detektorlarla edilən tədqiqatlar, yarasaların gecə ov uçuşları haqqında çox daha geniş məlumatlar əldə etmə fürsəti vermişdir.

Yarasalar yerdən havalanan bir böcəyi havada uçarkən tuta bilir. Bəzi yarasalar ovlarını tutmaq üçün onları kolluqların içində belə təqib edirlər. Əks olunan səs dalğalarını istifadə edərək gecə səmada vızıldayan bir ağcaqanadın üzərinə atılmaq olduqca çətindir. Bir də böcəyin kolluqların arasında uçduğunu, ətrafdakı bütün yarpaqlardan səs dalğalarının əks olunduğunu düşünsəniz, yarasanın nə qədər böyük bir iş bacardığını daha yaxşı anlaya bilərsiniz.

Boeing 767 uçaklarında konuşlandırılan ve AWACS olarak adlandırılan sistemler, sahip oldukları gelişmiş radar donanımı ile erken uyarı ve hedef kontrol amacıyla kullanılır.62 Karada ve havada oldukça etkili olan AWACS, denizde sadece deniz üstündeki gemileri fark edebilir; denizaltılar söz konusu olduğunda ise aynı başarıyı gösteremez, yani deniz dibi AWACS'ın etki alanı dışındadır.63

Bulldog yarasası, su içindeki hedefleri tespit etme konusunda AWACS'tan üstündür. Bu yarasa, sonar sisteminin yardımıyla balık avlayabilmektedir. Bu özellikleri nedeniyle onu hem avcı hem de erken uyarı özelliklerini beraberinde barındıran üstün bir savaş uçağı gibi düşünmek hiç de abartılı olmaz. Bulldog yarasası su yüzeyine yakın seyreden balığı, sonarı ile tespit ederek dalışa geçer. Yarasanın ayakları balık avı için ideal bir tasarıma sahiptir. Tırnakları bir jilet kadar ince ve keskindir. Avına yaklaştığında ayaklarını suya daldırır. Tırnakların ince yapısı sayesinde su direncinin olumsuz etkisi ile karşılaşmaz. Keskin, sivri uçlu ve iri tırnaklar, avı kavramak için büyük yarasaya bir avantaj sağlar.64 Bazı güve çeşitleri yaydıkları yüksek frekanslı sesler ile yarasanın yer belirleme sistemini karıştırırlar. Böylece yarasa, güvenin yerini tespit edemez dolayısıyla da onu avlayamaz. 65 Bugün ABD ordusunun kullandığı EA-6B Prowler adlı uçaklar, güvenin yaptığı işi taklit eder. Bu uçak sahip olduğu elektronik donanım sayesinde düşman radarlarını bozarak hedef tespiti yapmasını engeller. EA-6B Prowler aynı zamanda düşmanın haberleşme sistemlerini de sabote edebilir.66

EA-68 Prowler

Göründüyü kimi canlılardakı xüsusiyyətlər çox geniş bir sahədə insanlara fayda təmin edir. Allah Qurandakı bir ayədə heyvanlardakı faydalara belə diqqət çəkir:

Həqiqətən, ev heyvanlarında da sizin üçün ibrət var. Biz onların bətnində olandan sizlərə içirdirik. Sizin üçün onlarda başqa faydalar da var. Üstəlik onlardan yeyirsiniz də. (Muminun surəsi, 21)

Delfinlərin Səs Dalğaları Və Sonar Texnologiyası

1. Yansıyan ses dalgaları 2. Yollanan ses dalgaları

Her şeyin melekutu (hükümranlık ve mülkü) elinde bulunan (Allah) ne yücedir. Siz O'na döndürüleceksiniz. (Yasin Suresi, 83)

Bilim adamları ve mühendislerin, doğadaki sonar tasarımlarından yola çıkarak yaptıkları birçok robot vardır. Bunlardan biri de K-Team firmasının ürettiği robottur. 6 adet sonar ünitesini kullanan "koala" adlı bu robot, uzaktan kumanda ile idare edilen keşif robotu olarak tasarlanmıştır.

Delfinin dalğaları ayırdetmə sistemi o qədər üstündür ki, bir balıq sürüsü içindəki tək bir balığı belə izləyə bilir.(68) Hətta zülmət qaranlıqda suda özündən 3 km uzaqda dayanan iki ayrı metal pulu bir-birindən ayırd edə bilir.(69)

Hal hazırda, gəmilərdə və sualtı gəmilərdə istiqamət və hədəf təyinində SONAR70 adı verilən cihazdan istifadə edilir. Sonarların iş prinsipi delfinlərin səs dalğalarını təyin etməkdə istifadə etdiyi sistemlə eynidir.

ABŞ-da Yale Üniversitetində kəşf məqsədi ilə istifadə ediləcək bir robotyaradılmışdır. Robotda professor və eyni zamanda elektrik mühəndisi olan Roman Kucun delfinlərin sonarını təqlid edərək icad etdiyi sonar sistemindən istifadə edilmişdir. Bu müvəffəqiyyətinə baxmayaraq 10 ildir səs üstü qəbul edicilər və robot texnologiyası üzərində işləyən professor Kuc təbiətə diqqət çəkərək belə deyir:

Roman Kuc

Sonar istehsalı üçün təbiətə daha yaxından baxmalıyıq, gözdən qaçırdığımız hər hansı bir şey ola bilər.(71)

Biri sizə səs dalğalarının dəniz suyunda saniyədə 1500 m sürətlə irəlilədiyini söyləsə və belə bir sual soruşsa: olduğunuz bir sualtı gəmidən bir gəmiyə göndərilən səs dalğaları 4 saniyə sonra geri gəlirsə gəmi nə qədər uzaqdadır?

Apardığınız hesablama nəticəsində tapacağınız nəticə 3 km olacaq. Delfinlər də oxşar hesablamaları olduqca rahat şəkildə edirlər. Ancaq, əlbəttə ki, delfinlər nə səs dalğalarının sudakı yayılma sürətini, nə vurma əməliyyatını, nə də bölməni bilirlər. Bu da bizə, bütün bu əməliyyatların delfinlər tərəfindən edilmədiyini, onların yalnız Allahın onlara əmr etdiyi şəkildə hərəkət etdiklərini açıq olaraq göstərir.

Evrimciler, yunuslardaki sonarın çeşitli nedenlerle meydana gelen bir dizi değişiklik sonucu ortaya çıktığını iddia eder.72 Bu iddia, bir rafta duran binlerce elektronik devre parçasının rüzgar ya da yer sarsıntısı gibi nedenlerle biraraya gelerek bir sonar devresini oluşturduğunu söylemekle aynı anlamda ve en az onun kadar saçmadır.	En gelişmiş sonarların başında, cihazdan gelen verileri yorumlayabilecek özel eğitim görmüş operatörler bulunur. Oysa evrimcilerin insandan daha ilkel olduğunu kabul ettikleri yunuslar, hiçbir zaman böyle bir operatöre ihtiyaç duymazlar.

Yarasa Sonarından Görmə Qabiliyyəti Olmayanlar Üçün Həll Yolu

Elmi araşdırmalar inkişaf etdirildikcə canlıların təəccüblü xüsusiyyətlərinə daha yaxından şahid oluruq. Sözü gedən xüsusiyyətlər gündəlik həyatımızda iş yerlərindən xəstəxanalara qədər bir çox yerdə yaşanan müxtəlif problemləri həll edir. "Nike" şirkətinin “Universal İş İmkanları” Baş Müdiri Darcy Vinslou bu mövzuda bunları dilə gətirir:

Bir çox firma artıq Vinsloun söylədiklərinə paralel bir tədqiqat strategiyası tətbiq edir. Buna görə artıq bir bioloq ilə elektron mühəndisini, ya da mexanika mühəndisini birlikdə çalışarkən görmək mümkündür.

Necə ki, yarasaların sonarından təsirlənən mühəndislər, mini sonar moduluna bir eynəyi əlavə etdilər. Gözlükdən istifadə edən korlar müəyyən bir alışma müddətindən sonra maneələrə çarpmadan yeriyə bilir, hətta velosiped belə sürürlər. Ancaq eynəyin dizaynerləri bunun heç bir zaman insan gözünün yerini tuta bilməyəcəyini, ya da yarasadakı qədər rahat olmayacağının fərqindədirlər.

Öz peşəsinin mütəxəssisi olan insanların eynisini icad etməkdə çətinlik çəkdikləri bu qüsursuz xüsusiyyətlərin yarasada təsadüfən əmələ gəlməsi, əlbəttə ki, qeyri-mümkündür. Burada unutmaq olmaz ki, xüsusi olaraq adlandırdığımız şeylər əslində iç-içə keçmiş, bir-biriylə əlaqəli kompleks sistemlərdir. Bu sistemlərin bir parçasının belə əskik olması bütün sistemin yararsız hala düşməsi deməkdir. Məsələn, yarasalar səs dalğalarını yaysalar, amma yaydıqları dalğaları öncə qəbul edib qiymətləndirməsələr sonar sistemi deyə bir şey olmayacaq.

Canlılardakı bu əskiksiz və qüsursuz dizayna elmi ədəbiyyatda "sadələşdirilməyən komplekslik" adı verirlər. Yəni daha sadələşdirildiyində mənasız və funksiyasız hala düşəcək bir dizayn... Canlı orqanizmlərin hamısında və bütün sistemlərində mövcud olan bu "sadələşdirilə bilməz komplekslik" xüsusiyyəti təkamül nəzəriyyəsinin “sadədən mürəkkəbə pilləli təkamül” şəklindəki təməl məntiqini yerlə-yeksan edir. Çünki son vəziyyətinə düşmədən bir işə yaramayacaq bir sistemin milyonlarla il varlığını qoruyub tamamlanmasını gözləməsinin heç bir məntiqi yoxdur. Bir canlı ancaq bütün sistemləri əskiksiz olduğunda həyatını və nəslini davam etdirə bilər. Sistemdəki parçaların zamanla sözdə bir təkamüllə tamamlanmasını gözləmək kimi bir imkanı da yoxdur. Bu da bütün canlıların yer üzündə ilk olaraq ortaya çıxdıqlarından indiki inkişaf etmiş və əskiksiz strukturlarıyla yaradıldıqlarının açıq bir dəlilidir.

Heyvanları da digər bütün canlılar kimi üstün bir yaradılışla Allah yaratmışdır. Bir ayədə bu yaradılış belə xəbər verilir:

Mal-qaranı da O yaratdı. Onlarda sizin üçün istilik (bədəninizi isti saxlayan yun geyim) və başqa faydalar vardır. Həmçinin onlardan yeyirsiniz. (Nəhl surəsi, 5)

Yarasadakı Üstün Dizayn, Yollarımızın Necə Daha Təhlükəsiz Edəcəyimizi Öyrədir

Edinburq Universitetindəki tədqiqatçılar bir yarasa kimi səs dalğaları ilə yolunu tapan ağıllı qulaqlara sahib bir robot üzərində işlədilir. Universitetin informatika hissəsindən Jose Carmena və iş yoldaşları düzəltdikləri bu robota "RoBat" adını verdilər. RoBata eynilə ağız vəzifəsi yerinə yetirən bir səs mənbəyi və iki sabit səs qəbuledicisi qoyuldu. Daha sonra robotun ağzı eynilə yarasadakı kimi əks-səda edəcək səs dalğalarını (ekolar) yaymaq üzrə təşkil edildi.

RoBatın dizaynında, səs dalğalarını ən yaxşı şəkildə istifadə etmək üçün yarasanın başqa xüsusiyyətləri də nəzərə alındı. Yarasalar əks etdirilən səs dalğalarının tezlik aralığını müəyyən etmək üçün qulaqlarını oynadır və bu şəkildə qarşılarındakı maneələri rahatlıqla aşıb, ovlarını tapıb tuturlar. RoBat da, yarasadakı kimi qüsursuz bir mexanizmə sahib olması üçün səsdən sürətli qəbuledicilərə təchiz edildi.

Necə ki, Mercedes, BMW kimi avtomobil istehsalçıları, geri çarxda fəaliyyətə keçən səsdən sürətli qəbuledicilərdən istifadə edirlər. Sürücü bu qəbul edicilər sayəsində arxasında dayanan avtomobil və ya cismə nə qədər yaxınlaşdığını öyrənə bilir.

Çirkliliyə Qarşı Balıq Detektörü

Qərbi Afrika fil balığı (Gnathonemus petersii) Afrikanın 2700 C-lik isti və palçıqlı sularında yaşayırlar. Ana vətəni Nigeriya olan 10 sm böyklükdəki bu balıq, palçıqlı sularda gözlərindən çox az istifadə edir. Yolunu quyruq tərəfindəki əzələlərində nizamlı olaraq yaydığı elektrik siqnalları ilə tapır. Normalda, dəqiqədə 300-500 siqnal yayır. Lakin suyun çirklilik nisbəti artdıqca dəqiqədə çıxardığı siqnal sayı 1.000-i aşa bilər.

İngiltərənin Bornmut şəhərində çirkliliyi ölçmək üçün, fil balıqlarından faydalanılaraq düzəldilən detektorlardan istifadə edilir. Bourmounthdaki bir su şirkəti, Stour çayından aldığı su nümunələrini 20 fil balığının idarəsinə vermişdir. Hər balıq çaydan gələn su ilə doldurulmuş bir akvariumda yaşadılır. Akvaryumlardakı balıqlar siqnalları alıb bağlı olduqları kompüterlərə çatdırır. Əgər su çirkli isə balığın artan siqnalları təsbit edilərək kompüter vasitəsiylə həyəcan siqnalı verilir.(75)

Elektrikli yılan balığı "Electrophorus electricus" Amazon nehrinde yaşamaktadır. Boyu 2 metreyi bulan bu balığın gövdesinin üçte ikisi elektrik üreten organik plakalarla kaplıdır. Balık, sayısı 5.000-6.000 kadar olan bu plakalar sayesinde 550 volt/2 amperlik bir elektrik üretir. Balıktan yayılan bu elektriğin şok etkisi, balığın 2 m. uzağındaki canlıları bile öldürecek kadar şiddetlidir.76 Balığın bu denli büyük bir enerjiye sahip olması gerçekten büyük bir yaratılış mucizesidir. Sistem son derece komplekstir ve "aşama aşama" gelişmesi gibi bir ihtimal de söz konusu değildir. Çünkü balığın elektrik sistemi tam olarak işlemediği sürece, ona hiçbir avantaj sağlamayacaktır. Bir başka deyişle, bu sistemin her parçası aynı anda kusursuz bir şekilde yaratılmıştır. Bilim adamları elektrikli yılan balığının sahip olduğu bu savunma mekanizmasının benzerlerini taklit etmektedir ve günümüzde bu balığınkine benzer elektrikli savunma silahları kullanılmaktadır.

	Cisimlerin yerini tayin ederken fil balığının beyninin çalışma prensibi, insan beyninin uzaklığı hesaplamada kullandığı prensibe benzer. İnsan, uzaklığı ses dalgaları arasındaki mesafeye ve dalgaların nesneden kulağa gelinceye kadar geçen süreye göre belirler. Bu saptama saniyenin 15 binde biri kadar bir zamanda yapılır. Fakat California Üniversitesi'nden araştırmacı G. Rose ve Heilingenberg, balığın bu hesaplamaları saniyenin 400 milyarda birinde yaptığını bulmuştur. Rose, balığın küçük ve basit bir yapıya sahip gibi görünmesine rağman gerçekte, "içinde süper bilgisayarların da özü yerleştirilmiş harika bir balık" olduğunu belirtmektedir. "
Elektrik sinyallerini, bir cismin yerini tespit amacıyla ya da haberleşme için kullanabilirsiniz. Ancak bunun için büyük bir bilimsel birikime ve ileri bir teknolojiye sahip olmanız şarttır. Nitekim günümüzde bile, bu seviyeye ulaşmış ülkelerin sayısı son derece azdır. Oysa bazı elektrikli balıkların vücutlarında etrafa sürekli olarak elektrik sinyalleri yayan, bir yandan da bu sinyallerin çarptığı cisimleri yorumlayan organik bir radar vardır. Balık bu radar sayesinde çevrelerindeki nesnelerin büyüklüğü, iletkenliği ve hareketi hakkında bilgiler edinebilir. Ayrıca aynı sistemle karşısındaki başka bir elektrikli balığın cinsiyeti ve erginlik durumu hakkında bilgi edinebilir, onu çiftleşmeye davet edebilir veya korkutabilir.77 İnsanların kullandıkları radarların ve haberleşme sistemlerinin ne denli kompleks aygıtlar olduklarını düşündüğümüzde, balığın vücudundaki yaratılışın harikalığı daha açık olarak ortaya çıkar.