Atomun Gücü

Bütün kainatın, canlı-cansız hər şeyin təməl elementi olan atomun necə inanılmaz bir şəkildə maddəni meydana gətirdiyini artıq bilirik. Olduqca kiçik olan bu zərrəciklər, buraya qədər də görüldüyü kimi, mükəmməl şəkildə yerbəyer olunmuşdurlar. Ancaq atomdakı möcüzəvi cəhətlər bununla bitmir; atom həmçinin çox böyük bir enerjiyə də sahibdir.

Atomun içində gizlənmiş bu güc elə böyükdür ki, bəşəriyyət bu enerjinin kəşf olunmasıyla artıq okeanları birləşdirən nəhəng kanallar çəkə bilir, dağları oya bilir, süni iqlimlər yarada bilir və bunlar kimi daha bir çox faydalı işlər görə bilir. Amma atomun içində gizlənmiş bu güc, bu yolla bir tərəfdən bəşəriyyətə xidmət edərkən, digər tərəfdən də bəşəriyyət üçün çox böyük təhlükə kəsb edir. Belə ki, bu gücdən sui-istifadə nəticəsində, II Dünya müharibəsində Xirosima və Naqasakidə on minlərlə insan bir neçə saniyə kimi çox kiçik bir müddət ərzində həyatını itirmişdir.

Atomun gücünün Xirosima və Naqasakidə yaratdığı fəlakətlərlə əlaqədar ətraflı məlumat vermədən əvvəl, atomdakı bu gücün nə olduğundan və necə meydana gəldiyindən qısa şəkildə bəhs edək.

Atomun nüvəsinin içindəki protonları və neytronları bir-birinə bağlayan enerjiyə "nüvə enerjisi" deyilir. Bu enerjinin böyüklüyü elementə görə dəyişər. Çünki, hər elementin nüvəsindəki proton və neytron sayları fərqlidir. Nüvə böyüdükcə neytron-proton sayı ilə yanaşı, bunları bir-birinə bağlayan enerji də çoxalar. Böyük bir nüvədə protonları və neytronları bir-birindən ayırmaq, bu enerjinin çox böyük olmasından ötrü olduqca çətindir. Zərrəciklər, eynilə bir rezin kimi, bir-birlərindən ayrıldıqca daha böyük bir qüvvə ilə birləşməyə çalışırlar. Bu qüvvə, daha əvvəl də ifadə edildiyi kimi “Güclü Nüvə Qüvvəsi" deyə adlandırılmışdır və kainatda mövcud olan dörd əsas qüvvədən biri və ən güclüsüdür. Atomdan əldə edilən böyük enerjinin mənbəyi bu gücdür.

Görüldüyü kimi atomdakı bu güc elə böyükdür ki, yanlış istifadə nəticəsində dünya üçün çox böyük bir təhlükə kəsb edə bilər. Sonrakı səhifələrdə atomun nüvəsindəki bu gücün necə olub da Xirosima, Naqasaki, Çernobil kimi dəhşətli mənzərələri meydana gətirdiyini, amma yaxşı istifadə edildikdə bəşəriyyət üçün necə parlaq üfüqlər aça biləcəyini oxuyacaqsınız.

Atomdakı gücü izah edərkən nüvə reaksiyalarından, bəzi təcrübələrdən, bəzi elementlərdən bəhs edəcəyik. Burada, Allahın, təxminən bir millimetrin trilyonda biri qədər bir yerə beləsinə böyük bir qüvvə yerləşdirməsi unudulmamalıdır.

Atomun Içindəki Nüvə Enerjisi

Bu hissədə tez-tez istifadə etdiyimiz "nüvə enerjisi" termini, atom nüvəsinin içindəki protonlarla neytronları bir-birinə bağlayan enerjini ifadə edir. Bu enerjinin böyüklüyü elementə görə dəyişər. Çünki, hər elementin nüvəsindəki proton və neytron sayları fərqlidir. Yəni, nüvə böyüdükcə neytronlarla protonları bir-birinə bağlayan enerji də böyüyər. Dolayısilə böyük bir nüvədə bu birliyi pozmaq daha çətindir.

Bu qüvvəni daha əvvəlki hissələrdə "güclü nüvə qüvvəsi" adı altında gözdən keçirmiş və bu qüvvənin kainatda mövcud olan dörd əsas qüvvədən biri və ən güclüsü olduğunu görmüşdük. Məhz, atomdan əldə edilən böyük enerjinin mənbəyi bu gücdür.

Atomdakı fövqəladə gücü, nüvə parçalanması və termonüvə reaksiyaları deyə adlandırılan iki texniki əməliyyat meydana gətirir. Bu reaksiyalar, ilk baxışda atomun nüvəsində baş verirmiş kimi görünsələr də, əslində atomun bütün təməl elementləriylə birlikdə girdiyi reaksiyalardır. Nüvə parçalanması reaksiyası atomun nüvəsinin bölünməsi, termonüvə reaksiyası isə iki nüvənin böyük bir qüvvəylə bir yerə gətirilib birləşdirilməsi hadisəsidir. Hər iki reaksiyada da inanılmaz miqdarda enerji meydana gəlir.

Nüvə Parçalanması Reaksiyası

Nüvə parçalanması reaksiyası, kainatdakı ən böyük güc olan "güclü nüvə qüvvəsi" ilə parçalanmaqdan qorunan atom nüvəsinin parçalanmasıdır. Nüvə parçalanması reaksiyası təcrübələrində istifadə edilən əsas maddə "uran"dır. Çünki uran atomu ən ağır atomlardan biridir, digər bir sözlə nüvəsində çox böyük sayda proton və neytron mövcuddur.

Nüvə parçalanması reaksiyası təcrübələrində elm adamları uran nüvəsinə, böyük bir sürətlə neytron göndərmiş və çox maraqlı bir vəziyyətlə qarşılaşmışlar. Neytron uran nüvəsi tərəfindən udulduqdan (tərkibinə alındıqdan) sonra, uranın nüvəsi çox qeyri-stabil vəziyyətə gəlmişdir. Burada nüvənin "qeyri-stabil" vəziyyətə gəlməsi deyəndə, nüvədəki proton və neytron sayları arasında bir fərqin meydana gəlməsi və bu səbəblə də nüvədə natarazlığın yaranması nəzərdə tutulur. Bu vəziyyətdə nüvə, meydana gələn natarazlığı aradan qaldırmaq üçün müəyyən miqdarda enerji yayaraq hissələrə bölünməyə başlayır. Meydana gələn enerjinin təsiri nəticəsində də nüvə, böyük bir sürətlə içindəki şeyləri tullamağa başlayar.

Təcrübələrdən əldə edilən bu nəticələrdən sonra reaktor mühiti adı verilən xüsusi mühitlərdə, neytronlar sürətləndirilərək uran üzərinə göndərilir. Yalnız, neytronlar uranın üzərinə təsadüfən deyil, çox dəqiq hesablamalar aparılaraq göndərilir. Çünki, uran atomunun üzərinə göndərilən hər hansı bir neytron, urana dərhal və istənilən nöqtədən isabət etməlidir. Buna görə də bu təcrübələr müəyyən bir ehtimal nəzərə alınmaqla həyata keçirilir. Nə qədər böyük bir uran kütləsindən istifadə ediləcəyi, uran üzərinə nə qədər neytron dəstəsi göndəriləcəyi, neytronların uran kütləsini hansı sürətlə və nə qədər müddət bombardman edəcəyi çox ətraflı şəkildə hesablanılır.

1) nötron, 2) uranyum 235,	3) baryum 142, 4) nötron,	5) nötron, 6) krypton 91.
Fisyon, atom çekirdeğinin parçalanmasıdır. Resimde de görüldüğü gibi, bir nötronla çarpıştırılan uranyum 235 atomu parçalanıp, krypton 92 ve baryum 142 atomu oluşturur. Bu çarpışma sonucunda gamma ışınları enerji olarak açığa çıkar.

Bütün bu hesablamalardan və əlverişli mühit hazırlandıqdan sonra, hərəkət edən neytron, uran atomu nüvəsinin tam ortasına vurdurular və nüvə iki yerə bölünər. Bu bölünmə nəticəsində nüvədən orta hesbla iki və ya üç neytron meydana çıxar. Meydana çıxan bu neytronlar mühitdəki digər uran nüvələrinə dəyər və bu yeni bölünən nüvələr də əvvəlki uran nüvəsi kimi hərəkət edər. Beləliklə də, zəncirvari nüvə bölünmələri baş verər. Bu zəncirvari hərəkətlər nəticəsində çox sayda uran nüvəsi parçalandığı üçün ortaya fövqəladə böyüklükdə bir enerji çıxar.

Məhz, on minlərlə insanın ölümünə gətirib çıxaran Xirosima və Naqasaki fəlakətlərinə bu nüvə bölünmələri səbəb olmuşdur. II Dünya müharibəsi vaxtı, 1945-ci ildə ABŞ-ın Xirosimaya atdığı atom bombası nəticəsində partlayış anında və ondan dərhal sonra təxminən 100 000 adam ölmüşdür. Xirosima fəlakətindən 3 gün sonra yenə ABŞ-ın Naqasakiyə atdığı digər bir atom bombasından ötrü partlayış anında təxminən 40 000 adam həyatını itirmişdir. Nüvədən çıxan güc bir tərəfdən insanların ölümünə səbəb olduğu halda, digər tərəfdən isə çox böyük bir ərazini xarabalığa çevirmiş, qalan ərazilərdə yaşayan insanlarda isə, radiasiyadan ötrü, nəsillər boyu düzəldilə bilməyəcək fizioloji pozulmalar meydana gəlmişdir.

Yaxşı, bəs onda dünyamız, bütün atmosfer, biz də daxil olmaqla canlı-cansız hər şey atomlardan meydana gəldiyi halda, atomların bu cür nüvə reaksiyalarına girmələrinin, hər an və hər yerdə yaşana biləcək Xirosima və Naqasaki kimi hadisələrin qarşısını nə alır?.

Neytronlar elə yaradılmışdırlar ki, təbiətdə sərbəst halda (bir nüvəyə bağlı olmadan) hərəkət etdiklərində “beta-parçalanma” deyə adlandırılan bir pozulmaya məruz qalarlar. Bu pozulmadan ötrü təbiətdə sərbəst halda olan neytrona rast gəlinməz. Bu səbəblə də nüvə reaksiyasına girəcək neytronlar süni yollarla əldə edilir.

Məhz bu məqamda, bütün kainatı yaradanın hər şeyi incə bir hesabla yaratdığı ortaya çıxır. Çünki, neytronlar sərbəst halda pozulmağa məruz qalmasalardı, dünya yaşamağın mümkün olmadığı, nüvə reaksiyalarının sona çatmadığı bir kürədən ibarət olardı. Allah atomu, içindəki bu böyük güclə birlikdə yaratmış və bu gücü də fövqəladə bir şəkildə gizləmişdir.

Termonüvə Reaksiyası

Termonüvə reaksiyası, parçalanmanın əksinə çox yüngül iki nüvəni birləşdirərək daha ağır bir nüvə yaratmaq və bu yolla da meydana gələn əlaqə enerjisindən istifadə etməkdir. Amma bunu nəzarət altında yaratmaq olduqca çətin bir işdir. Çünki nüvələr müsbət elektrik yükünə sahibdirlər və onları bir-birlərinə yaxınlaşdırmaq istənildikdə çox güclü bir şəkildə bir-birlərini itələyirlər. Bunların birləşməsini təmin etmək üçün aralarındakı itələmə qüvvəsinə üstün gələ biləcək böyüklükdə bir enerji əldə olunmalıdır. Buradakı itələmə qüvvəsinin temperatur kimi qarşılığı 2 milyard dərəcəyə yaxındır. İtələmə qüvvəsini üstələmək üçün kinetik enerji (hərəkət enerjisi) lazımdır və lazım olan bu enerji 20-30 milyon dərəcəlik bir istiliyə bərabərdir. Bu qeyri-adi bir istilikdir və termonüvə reaksiyasına daxil olacaq maddəni özüylə birlikdə daşıyacaq heç bir qatı vəsait də bu istiliyə dözə bilməz.

Əlbəttə ki, günəşdə hər an termonüvə reaksiyaları baş verir. Günəşdən gələn istilik və işıq, hidrogen nüvələrinin birləşərək heliuma çevrilməsi və bu çevrilmə əsnasında itirilən maddənin əvəzinə ortaya çıxan enerjidən meydana gəlir. Günəşin bu enerjisi, onun, saniyədə 564 milyon ton hidrogeni 560 milyon ton heliuma çevirməsi və qalan 4 milyon ton qaz maddəsinin də enerjiyə çevrilməsi nəticəsində meydana gəlir. Dünyamızdakı canlılıq üçün olduqca həyati əhəmiyyətə malik olan günəş enerjisinin yaranmasına səbəb olan bu fövqəladə hadisə milyonlarla ildir ki, heç dayanmadan davam edir. Bu məqamda, ağlımıza belə bir sual gələ bilər. Əgər günəşdə, saniyədə 4 milyon ton qədər böyük bir miqdarda maddə itirilirsə, günəşin sonu nə vaxt gələcəkdir?.

Bəli, günəş saniyədə 4 milyon ton, dəqiqədə isə 240 milyon ton maddə itirər. Əgər günəş, 3 milyard ildən bəri bu sürətlə enerji meydana gətirirsə, bu müddət ərzində itirmiş olduğu kütlə 400.000 milyon dəfə milyon ton olacaq ki, bu miqdar, yenə də günəşin hazırkı kütləsinin 5000-də bir hissəsi qədərdir. Bu miqdar, 3 milyard ildə 5 kq-lıq bir daş yığınından təkcə bir çınqıl daşının azalması kimidir. Günəşin kütləsi elə böyükdür ki, bu kütlənin tükənməsi çox uzun bir müddət tələb edir.

Bəşəriyyət, günəşin quruluşunu və daxilində baş verən hadisələri ancaq bu əsrdə kəşf etmişdir. Bundan əvvəl heç kimin nüvə partlayışı, nüvə parçalanması reaksiyası, termonüvə reaksiyası kimi hadisələrdən, bəlkə də, xəbəri belə yox idi. Günəşin hansı səbəbə görə enerji meydana gətirdiyini heç kim bilmirdi. Ancaq insan hələ bunlardan xəbərsiz olduğu halda, günəş milyonlarla ildir ki, bu ağlasığmaz mexanizmiylə yer üzünün və həyatın enerji mənbəyi olmağa davam edirdi.

Dünyamız bu qədər böyük bir kütlə və bu qədər böyük bir enerji mənbəyindən o qədər dəqiq hesablanmış bir məsafədə yerləşdirilmişdir ki, nə onun yandırıcı, məhv edici təsirinə məruz qalar, nə də onun verəcəyi faydalı enerjidən məhrum olar. Bu qədər qorxunc bir gücə və enerjiyə sahib olan günəş, başda insan olmaqla yer üzündəki bütün canlılara ən faydalı olacağı məsafəyə, gücə və böyüklüyə sahib şəkildə yaradılmışdır.

Bu nəhəng kütlə və içində baş verən ağlasığmaz nüvə reaksiyaları milyonlarla ildir ki, yer üzüylə mükəmməl bir ahəngdarlıq içində və ən idarəli şəkildə öz fəaliyyətini davam etdirir. Bunun nə qədər qeyri-adi bir idarəli və balanslı bir sistem olduğunu başa düşmək üçün, insanın, inşa etdiyi sadə bir nüvə stansiyaya belə bəzən istədiyini etdirməkdən aciz qaldığını xatırlamaq kifayətdir. Məsələn, 1986-cı ildə Rusiyadakı Çernobil reaktorunda baş verən nüvə qəzasının qarşısını heç bir elm adamı və heç bir texnoloji alət ala bilməmişdir. Belə ki, bu nüvə qazasının təsirinin 30-40 il davam edəcəyi deyilir. Elm adamları bu təsirin qarşısını almaq üçün həmin yeri nəhəng qalınlıqdakı betonlarla bağladıqları halda, son günlərdə betonlardan sızıntı baş verdiyi xəbərləri alınır. Nəinki nüvə partlayışı, bir nüvə sızıntı belə insan həyatı üçün olduqca təhlükəlidir və elm bu təhlükə qarşısında aciz qalır.

Məhz bu məqamda Allahın sonsuz gücü və kainatdakı hər bir zərrə (atom) və bu zərrələrin içindəki zərrəciklər (proton, neytron və s.) üzərində olan hakimiyyəti ilə qarşılaşırıq.

Doğrudan da, Rəbbiniz göyləri və yeri altı gündə yaradan, sonra da Ərşə ucalan Allahdır. O, gündüzü sürətlə təqib edən gecə ilə örtüb bürüyür. Günəşə, aya və ulduzlara baş əydirən Odur. Əslində, yaratmaq da, əmr etmək də Ona məxsusdur. Aləmlərin Rəbbi Allah nə qədər xeyirxahdır. (Əraf surəsi, 54)

Atom Bombasının Yaratdığı Təsirlər: Xirosima Və Naqasaki

Atomun çekirdeğinde saklı olan bu muazzam gücün açığa çıkmasıyla, birkaç saniye içinde yüzbinlerce insan hayatını kaybetmiştir.

II Dünya müharibəsinin son ilində atılan atom bombaları, atomun içində nə qədər böyük bir gücün gizlənmiş olduğunu bütün dünyanın gözləri önünə sərdi. Atılan hər iki bomba da, yüz minlərlə insanın həyatlarını itirməsinə, sağ qalanların bir çoxunda da həyatları boyunca düzəlməyəcək müəyyən fiziki simptomların meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur.

Bir neçə saniyə ərzində yüz minlərlə insanın ölməsinə səbəb olan atomun içindəki böyük gücün, saniyəbəsaniyə necə ortaya çıxdığını bir nəzərdən keçirək:

- Partlayış Anı...

Bir atom bombasının eynilə Xirosima və Naqasakidə olduğu kimi 2 000 metr hündürlükdə partladığını fərz edək. Partlayıcı kütləyə atılan və ilk nüvəni parçalayan neytron, daha əvvəl də bəhs edildiyi kimi həmin kütlənin içində zəncirvari reaksiyalar yaradır. Yəni ilk parçalanan nüvədən ayrılan neytronlar, başqa nüvələrə də dəyər və bu yeni nüvələri də parçalayarlar. Beləliklə də, sürətli bir şəkildə bütün nüvələr zəncirvari şəkildə parçalanar və çox qısa bir zaman intervalında partlayış baş verər. Neytronlar elə sürətlə hərəkət edirlər ki, saniyənin milyonda bir hissəsi qədər bir müddətdə bomba, kütləsi təxminən 1.000 milyard kilokalorilik enerji meydana gətirir.

Bombanın çevrildiyi qaz kütləsinin temperaturu, bir anda bir neçə milyon dərəcəyə və qaz təzyiqi isə bir milyon atmosferə yüksələr.

- Partlayışdan Saniyənin Mində Bir Hissəsi Qədər Bir Müddət Sonra...

Partlamış qaz kütləsinin diametri böyüyər və ətrafa müxtəlif şüalar yayılar. Bu şüalar "başlanğıc parıltı"sını meydana gətirir. Bu parıltı onlarla kilometr diametrindəki bir ərazidə ola biləcək hər hansı bir adamda korluğa səbəb ola bilər. Belə ki, bu parlaq işıq (səth vahidinə), günəş səthindən yayılandan yüz dəfələrlə daha böyükdür. Partlayış anından etibarən keçən müddət elə qısa olmuşdur ki, partlayışın yaxınlığında olan bir adam gözlərini yummağa belə vaxt tapa bilməmişdir.

Şok dalğası qapalı yerlərdə böyük dağıntılara səbəb olar. Bunun müqabilində elektrik enerjisi qüllələri, iki hissədən ibarət olan körpülər və şüşə-polad konstruksiyalı göydələnlər də ziyan görür. Partlayışın yaxınlığında da havaya böyük miqdarda, pudraya bənzər incə toz kütləsi qalxır.

- Partlayışdan 2 Saniyə Sonra...

Parlayan kütlə və onu əhatə edən hava, bir alov topu meydana gətirir. Səthi olduqca isti və günəşdəki qədər, hətta ondan daha parlaq olan bu alov topundan yayılan istilik, 4-5 km. diametrindəki bir ərazidəki yana bilən bütün maddələri alovlandırmağa kifayətdir. Alov topunun parlaqlığı da, hələ də görmə duyğusuna, düzəldə bilməyəcək qədər zərər verə biləcək bir həddədir. Alov topunun ətrafında, çox böyük bir sürətlə yer dəyişdirən şok dalğası meydana gəlmişdir.

- Partlayışdan 6 saniyə sonra...

Bu anda şok dalğası yerə dəyir və ilk mexaniki zərərlərə səbəb olur. Dalğa şiddətli hava təzyiqi yaradır və bu təzyiqin şiddəti partlayış mərkəzindən uzaqlaşdıqca azalır. Bu yerdən təxminən 1,5 km. uzaqda belə təzyiq normal atmosfer təzyiqindən təxminən iki qat artıq olur. Bu təzyiqdə insanların sağ qalma ehtimalı 1%-dir.

- Partlayışdan 13 saniyə sonra...

Şok dalğası yerin səthində yayılır və bunu, alov topunun qovduğu havanın yer dəyişdirməsi nəticəsində baş verən partlayış təqib edir. Bu partlayış yer səthi boyunca saatda 300-400 km. bir sürətlə yayılır.

Bu zaman alov topu soyuyur və həcmi azalır. Havadan yüngül olduğundan yüksəlməyə başlayır. Beləliklə də, bu hərəkət yerdəki küləyin istiqamətinin dəyişməsinə səbəb olur və şiddətli külək partlayışdan əvvəl partlama mərkəzindən kənara doğru əsirdisə, indi mərkəzə doğru əsməyə başlayır.

- Partlayışdan 30 saniyə sonra...

Alov topu yüksəldikcə kürə formasındakı şəkli pozulur və şəkildən göründüyü kimi tipik bir göbələk görünüşünü alır.

- Partlayışdan 2 dəqiqə sonra...

Göbələk formalı bulud 12 000 metr hündürlüyə, yəni atmosferin stratosfer təbəqəsinin aşağı sərhəddinə qədər yüksəlir. Bu qədər hündürlükdə əsən küləklər, göbələk formasındakı buludu yavaş-yavaş dağıdır və buludu yaradan maddələri (əsasən radioaktiv qalıqları) atmosferə yayır. Bu radioaktiv qalıqlar çox xırda olduqlarından atmosferin daha yuxarı təbəqələrinə çıxırlar. Bu qalıqlar yerə düşmədən əvvəl atmosferin üst təbəqələrindəki küləklər vasitəsilə dünyanın ətrafında bir neçə dəfə fırlanır. Beləliklə, radiasiya qalıqları dünyanın hər tərəfinə yayılır.

Atomdan Yayılan Radiasiya

Patlama, arkasında çok kalıcı izler bırakmıştır. 1986 yılında Rusya’daki Çernobil reaktöründe meydana gelen nükleer kazanın insanlar, tüm diğer canlılar ve bitkiler üzerinde çok kalıcı etkileri olmuştur. Bilim adamları bu etkilerin 30-40 yıl daha süreceğini söylüyorlar. Nükleer sızıntının engellenmesi için alınan önlemler bir sonuç vermemiştir. Radyasyonun zararlı etkilerinin azaltılması için çalışmalar devam etmektedir.

Radiasiya kosmosda saniyədə 200 000 km. kimi çox böyük bir sürətlə hərəkət edən qamma şüaları, neytronlar, elektronlar və bunlara bənzər bir neçə tip atomaltı hissəcikdən ibarətdir. Bu zərrəciklər asanlıqla insan bədəninə daxil ola və bədəni təşkil edən hüceyrələrə ziyan verə bilərlər. Bu ziyan ölümcül bir xərçəng xəstəliyinin yaranmasına səbəb ola bilər və ya çoxalma hüceyrələrində baş vermiş olarsa, gələcək nəsillərə təsir edəcək genetik pozulmalara səbəb ola bilər. Buna görə də, bir radiasiya qalığının insana dəyməsinin nəticələri olduqca ciddidir.

Atom bombası partlayışlarında meydana gələn şüalar canlılar üzərində ya bilavasitə ya da partlayış vaxtı əmələ gələn parçalanmış qalıqlar vasitəsilə təsir edər.

Bu zərrəcik və ya şüalardan biri maddə içində sürətlə hərəkət edərkən, qarşısına çıxan atom və ya molekullarla çox güclü bir şəkildə toqquşar. Bu toqquşma, hüceyrənin həssas quruluşu üçün fəlakət ola bilər. Hüceyrə ölə və ya yaxşılaşa bilər. Hüceyrə yaxşılaşsa belə, içində bəlkə həftələr, aylar, illər sonra xərçəng dediyimiz nəzarət edilə bilməyən bir böyümə başlayar.

Partlayış nöqtəsinin mərkəzindən təxminən 1 000 metr diametrindəki ərazi daxilində radiasiya çox güclüdür. Ölümə səbəb olan digər təsirlərdən xilas olanlar dərhal qanlarındakı ağ qan hüceyrələrinin hamısını itirər, dərin yaralar əmələ gələr və bu insanların hamısı bir neçə gündən iki-üç həftəyə qədər davam edən qısa bir müddət ərzində qanaxmadan ölərlər. Partlayış nöqtəsindən daha uzaqda olanlar üzərində radiasiyanın təsiri müxtəlifdir. Alov topundan yayılan bu zərərli şüalarla üz-üzə gələn insan bədənində 13, 16 və 22 km. uzaqlıqda müvafiq olaraq üçüncü, ikinci və birinci dərəcəli yanıqlar meydana gələr. Həzm pozulmaları və qanaxmalar daha yüngüldür, əsl pozulmalar daha sonra meydana gələr. Saçların tökülməsi, dəri yanıqları, qansızlıq, sonsuzluq, uşaq salma, dünyaya şikəst uşaq gətirmə və s.. Bu nümunələrdə belə on gündən üç aya qədər bir müddət ərzində ölüm halı müşahidə oluna bilər. İllər keçdikdən sonra belə göz pozulmaları (katarakt xəstəliyi), qan xərçəngi (leykoz) və şüa xərçəngi müşahidə oluna bilər. Hidrogen bombası patlayışlarının yaratdığı ən böyük təhlükələrdən biri radioaktiv tozların tənəffüs, həzm və dəri yoluyla bədənə daxil olmasıdır. Bu tozlar yoluxmanın azlıq-çoxluq dərəcəsinə görə yuxarıda saydığımız pozulmaların yaranmasına səbəb olurlar.

Bütün bu sayılanlara, gözümüzlə belə görmədiyimiz atomlar səbəb olur. Atomlar yeri gələndə həyatı meydana gətirdikləri halda, yeri gələndə də həyatı məhv edər. Atomun bu xüsusiyyəti bizə nə qədər aciz olduğumuzu və Allahın qüdrətinin sonsuzluğunu çox açıq bir şəkildə göstərir.