IV Hissə: Reaktiv Üzmə Sistemləri
Bilimsel adı Loligo Vulgaris olan mürekkepbalıkları, türlerinin en küçüğüdür. Tepkili yüzme sistemleri, suyun içinde saatte 30 kilometreyi aşkın bir hızla hareket etmelerine imkan tanır.39
Canlılar aləmində ən sürətlə qaçan, ən yaxşı üzən və ya ən uzaq yerlərə uçan heyvanlar onurğalılardır. Bu heyvanların bütün bu qabiliyyətlərinin altında yatan əsas səbəb sümük kimi sərt maddələrdən yaradılmış forma dəyişdirməyən skeletə sahib olmalarıdır. Bu sümüklər əzələlərin sıxılmasına böyük dəstək verir. Əzələ sıxılmaları isə daha sonra hərəkətli oynaqlar vasitəsilə daimi, nizamlı hərəkətlərə çevrilir.
Onurğasız heyvanlar isə, sümüksüz strukturlarından ötrü onurğalılara görə xeyli yavaş hərəkət edir.
Mürəkkəb balıqları da, hər nə qədər "balıq" adını daşısalar da, onurğasız canlılardır, bədənlərində sümük yoxdur. Ancaq çox qəribə bir sistem sayəsində olduqca üstün bir hərəkət qabiliyyətinə sahibdirlər. Yumşaq toxumalardan təşkil olunmuş bədənləri qalın bir dəri təbəqəsi ilə örtülmüşdür. Bu dəri təbəqəsinin altında yerləşən əzələlər vasitəsilə bədənlərinə su toplayar və daha sonra bu suyu güclü şəkildə püskürdərək üzərlər.
Mürekkepbalığının av sırasındaki en büyük yardımcısı ağzındaki uzantılardır. Bu iki uzantı sicime benzer ve normal zamanda ağız içinde hareketsiz dururlar. Mürekkepbalığı avı ile karşılaştığında bunları büyük bir hızla kement gibi fırlatır. Daha sonra aynı hızla avını ağzının içine alır. Bundan sonra iş hayvanın kollarına kalır. Mürekkepbalığının 8 adet kolu, tüm ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde tasarlanmıştır. Avladığı bir yengeci güçlü kolları sayesinde rahatlıkla parçalayabilir. Kollarını o kadar büyük bir beceri ile kullanır ki yengecin sert kabuğunu kırarak, içindeki beyaz etini rahatlıkla sıyırıp yiyebilir.38
Mürəkkəb balığının su püskürməyə əsaslanan bu sistemi olduqca kompleksdir. Heyvanın başının iki tərəfində cibə bənzəyən bir yarıq mövcuddur. Bu yarıqdan aldığı suyu bədəninin içində yerləşən silindr formalı bir boşluğa çəkər. Daha sonra içəridəki bu suyu, tam başının altında yerləşən nazik bir borudan yüksək bir təzyiqlə püskürdər. Heyvan bu sayədə yaranan təsirdən əks istiqamətə doğru sürətlə hərəkət edər.
Bu üzmə texnikası həm sürət, həm də dözümlülük baxımından olduqca əlverişlidir. Elmi adı "todarodes pacificus" olan yapon mürəkkəb balıqları 2000 km-lik köçləri əsnasında saatda orta hesabla 2 km sürətlə hərəkət edirlər. Qısa məsafələr üçün sürətlərini saatda 11 km-ə qədər yüksəldə bilirlər. Bəzi cinslərin sürətlərinin isə saatda 30 km-i keçdiyi məlumdur.
Mürəkəb balıqları sürətli və ardıcıl sıxılmalar sayəsində, özlərini ovlamaq istəyən düşmənlərindən ani sürətlənmə ilə qaça bilər. Əgər qaçış sürəti kifayət etməzsə, bədənlərində sintez etdikləri tünd rəngli boyanı bir bulud şəklində püskürdərlər. Bu bulud hücum edən canlıda böyük bir çaşqınlığa səbəb olar. Bu bir neçə saniyəlik çaşqınlıq mürəkkəb balığı üçün kifayətdir. Yaratdığı buludun arxasında dayanıb görünməz hala gələn mürəkkəb balığı sürətlə həmin yerdən uzaqlaşar.
Müdafiə sistemləri və reaktiv üzmə üslubu, mürəkkəb balıqlarının ov etmələrinə də imkan verir. Ovlarının üzərinə sürətlə hücum edər və onları qovalaya bilərlər. Kompleks quruluşdakı mərkəzi sinir sistemləri, reaktiv üzmə üçün lazım olan sıxılmalar və genişlənmələrin harmonik şəkildə baş verməsinə nəzarət edər. Tənəffüs sistemləri də ideal bir quruluşdadır. Bu sistem onlara suyu püskürtmək üçün lazım olan yüksək maddələr mübadiləsi sürətini qazandırar.
Reaktiv sistemlə üzən tək heyvan mürəkkəb balığı deyil. Osminoqlar da reaktiv sistemə malikdir. Ancaq onlar fəal üzgüçülər deyillər; vaxtlarının böyük bir hissəsini dənizlərin dibində, yarıqların və qayaların içində və ya ətraflarında fırlanaraq keçirərlər.
Osminoqun daxili dəri qatı, bir-birinin üzərində yerləşən əzələ qatlarından təşkil olunmuşdur. Uzununa əzələlər, dairəvi əzələlər və radial əzələlər olaraq adlandırılan üç fərqli əzələ toxuması vardır. Bu toxumalar bir-birlərini tarazlayaraq və dəstəkləyərək osminoqun müxtəlif hərəkətlər etməsinə imkan verər.
1- Ahtapot, boylamasına uzanan iki ayrı kas tabakasından bir tanesini diğerinden daha fazla kasarak vücudunu eğebilir ve bu sayede su içinde kolaylıkla süzülebilir.
2- Mürekkepbalığı ahtapotlarda olduğu gibi radyal ve dairesel kaslara sahiptir. Fakat, ahtapottaki boyuna kaslar yerine, mürekkepbalığında sert lif tabakaları vardır. Bu lif tabakaları, her iki kas grubu da kasıldığında vücudun uzamasını engeller. Ayrıca radyal kaslar için sağlam bir yüzey oluşturur.
Püskürtmə prosesi başlayanda dairəvi əzələlər qısalar. Ancaq həcmlərini qorumağa çalışdıqları üçün, bu dəfə də bədənləri genişlənər. Bu, bədənin uzanmasına səbəb ola biləcək bir hərəkətdir. Eyni anda uzununa əzələlər gərginləşər və bədənin uzanmasına mane olar. Dəri divarının qalınlaşmasına səbəb olan bütün bu hadisələr əsnasında radial əzələlər gərilmiş vəziyyətdə olar. Püskürtmənin sonunda radial əzələlər sıxılaraq qısala bilərlər. Bunun nəticəsində bədən divarı incələr, daxili boşluğun diametri artar və içərisi təkrar su ilə dolar.
Şekillerde bir mürekkepbalığının su püskürtme devri ve kesitleri gösterilmiştir. Devir aşırı şişme ile başlar (1). Vücudun dış çapı, normal durumla karşılaştırıldığında yaklaşık % 10 artar, iç boşluğun hacmi ise yaklaşık % 22 genişler. Su, başın iki tarafında yer alan açıklıklardan boşluğa girer. Huni şeklindeki boru ağızdan geçer. Genişleme en üst seviyesine ulaştıktan sonra vücut çapı normal çapının % 75'i kadar azalır (2). Boşluktaki basınç aniden artar, püskürtme borusunun başlangıç kısmını deri duvarına iter ve su girişlerini kapatır. Hemen hemen bütün su (normal vücut hacminin % 60'ına eşit) güçlü bir püskürtme ile borudan çıkartılır. Vücut daha sonra suyu içeri alarak normal haline döner (3). Daha fazla kasılma hayvanın iç organlarına zarar verebilir. Püskürtme devri bir saniye kadar sürer ve emme aralıklarıyla birlikte 6-10 defa üst üste tekrarlanabilir. Mürekkepbalığı yavaş yavaş yüzerken, vücudu normal çapının % 90'ına kadar kasılır.
Mürəkkəb balıqlarındakı əzələ sistemi də osminoqdakına bənzəyir. Lakin əhəmiyyətli bir fərq vardır: Mürəkkəb balığının bədənində, osminoqun uzununa yerləşən əzələləri əvəzinə, tunik (ingiliscə tunica) adı verilən lif təbəqəsi vardır. Tunik, uzununa əzələlər kimi heyvanın bədəninin daxili və xarici səthini örtən iki təbəqə halındadır. Tunik təbəqələrinin arasında dairəvi əzələlər yerləşir. Dairəvi əzələlərin arasında da bunları şaquli şəkildə kəsib keçən radial əzələlər yerləşir.
Mürekkepbalığının son derece kompleks bir gözü vardır. Göz bebeğini odaklayabilir, merceğini retinaya yakınlaştırıp uzaklaştırabilir. Göz kenarındaki kapakçıkları kısıp açarak gelen ışık miktarını ayarlayabilir. İnsan ve mürekkepbalığı gibi tamamen farklı iki türde, böylesine kompleks yapıda ortak organların bulunması evrim ile açıklanamaz. Nitekim Darwin de Türlerin Kökeni isimli kitabında bunu dile getirmiştir.40
"...Göklerin, yerin ve bunlar arasındakilerin tümünün mülkü Allah'ındır; dilediğini yaratır. Allah herşeye güç yetirendir."
(Maide Suresi, 17)
""...türetip-yaydığı canlılarda kesin bilgiyle inanan bir kavim için ayetler vardır."
(Casiye Suresi, 4)
Mürekkepbalıkları, sahip oldukları tepkili yüzme sistemleri, mürekkepli savunma metotları, son derece keskin bir görüşe sahip gözleri ve renk değiştirebilen derileri ile mükemmel bir yaratılış örneğidir.
Mürekkepbalıklarının derilerinin altında kramatofor adı verilen esnek bir katman bulunur. Bu katman sayesinde derilerini renkten renge sokabilir. Bu renk değişimi sayesinde kendilerini rahatlıkla kamufle ederler. Renk değişimini iletişim amacıyla da kullanırlar. Mesela bir dişiye kur yaptıklarında bir renk, bir erkekle kavga ettiklerinde başka bir renk alırlar.
Erkek, bir dişiye kur yaptığında mavimsi renk alır. Bu sırada yanına bir başka erkek gelirse, dişiye bakan yarısına mavi, erkeğe bakan yarısına kırmızı rengi verir. Kırmızı, meydan okuma ve saldıganlık anında kullanılan uyarı rengidir.
Mürekkepbalığının tepkili yüzme sistemi, kollarını ve gövdesini çevreleyen ince deri tabakası ile desteklenmiştir. Balık pileli bir perdeye benzeyen bu deri tabakasını dalgalandırarak suda süzülür. Kolları ise yüzme esnasında gövdeyi dengeleme görevini üstlenmiştir. Kollar ayrıca ani duruşlar için bir fren gibi de çalışabilir.
Ahtapot ve mürekkepbalıklarının tepkili yüzme sistemleri, aslında jet uçaklarıyla benzer bir prensipte çalışır. Dikkatle incelendiğinde her iki hayvanın kas sisteminin kendileri için en uygun bir yapıda tasarlanmış olduğu görülür. Bu kompleks yapıların tesadüflerle oluşabileceğini öne sürmek ise, elbette imkansızdır.
Mürekkepbalıklarının üreme sistemi de kusursuz bir tasarıma sahiptir. Bu balıkların yumurtaları, deniz dibindeki oyuklara tutunmalarını sağlayan yapışkan bir yüzeye sahiptir. Yavru, doğacağı güne kadar yumurtanın içinde kendisi için hazırlanmış olan besini yer. Yavrunun kuyruğunun ucunda ise, doğum vakti geldiğinde kullanacağı sivri bir uç yer alır. Keskiye benzeyen bu ucu kullanarak yumurtayı deler ve dışarı çıkar. Bu sivri uç, doğumdan sonra kaybolur.41
Her detay kusursuzca planlanmıştır ve planlandığı gibi işler. Tüm bu kusursuz yaratılış, Allah'ın sonsuz ilminin bir ifadesidir.
