Giriş

Bir aspirin həbini düşünün; ortasında bir cizgi olduğunu dərhal xatırlayacaqsınız. Dərmanın yarım dozasını qəbul etmək istəyənlərə asanlıq təmin etmək məqsədiylə bu cizginin meydana gətirilməsi düşünülmüşdür. Hamısı aspirin həbi qədər sadə olmasa da, ətrafımızda gördüyümüz hər məhsulun mütləq bir dizaynı var. Evdən işə gedərkən mindiyimiz nəqliyyat vasitəsindən, evimizdəki televiziya pultuna qədər.

"Dizayn" sözü, qısaca olaraq, az və ya çox saydakı hissələrin müəyyən bir məqsədlə nizamlı surətdə bir yerə gətirilməsi deməkdir. Bu üsulu əsas götürərək bir avtomobilin dizayn olunduğunu təxmin etməkdə çətinlik çəkməzsiniz. Çünki ortada bir məqsəd vardır: İnsan və yük daşımaq. Bunu reallaşdırmaq üçün də avtomobil mühərriki, şinlər, kapot kimi müxtəlif hissələr bir zavodda planlanaraq bir araya gətirilmişdir.

Yaxşı, bəs söhbət bir canlıdan gedirsə?. Məsələn, bir quş və onun uçuş sistemi də dizayn olunmuş ola bilərmi?. Dərhal cavab vermədən əvvəl avtomobil üçün apardığımız qiymətləndirməni quş üçün də aparın. Uçmaq kimi bir məqsəddən söhbət gedir. Bunun üçün də içi boş yüngül sümüklər, bu sümükləri hərəkət etdirəcək güclü döş əzələləri və havada asılı halda qalmağı təmin edəcək xüsusiyyətdəki tüklərdən istifadə edilmişdir. Qanadlar aerodinamik xüsusiyyətə sahibdir, maddələr mübadiləsi isə quşun yüksək enerji ehtiyacını ödəyəcək şəkildədir. Quşun bir dizayn məhsulu olduğu ortadadır.

Əgər quşu bir kənara qoyub, digər canlıları araşdırsanız, yenə eyni həqiqətlə qarşılaşarsınız. Hər canlıda olduqca yaxşı düşünülmüş dizayn nümunələri vardır. Bir qədər də araşdırmağa davam etsəniz, özünüzün də dizayn olunduğunuzu görərsiniz. Bu səhifəni tutan əlləriniz, heç bir robot əlinin ola bilmədiyi qədər funksional, bu sətirləri oxuyan gözləriniz isə dünyanın ən yaxşı kamerasından daha dəqiq görünüş təmin edəndir.

Beləliklə də, bu əhəmiyyətli nəticəyə gələrsiniz: Təbiətdəki bütün canlılar, siz də daxil olmaqla, dizayn olunmuşdur. Bu isə, bütün canlılara istədiyi kimi surət verən, dolayısilə bütün təbiətə hakim olan, üstün güc və ağıl sahibi bir Yaradıcının var olduğunu göstərir.

Ancaq 19-cu əsrdə ortaya atılmış təkamül nəzəriyyəsi, bu həqiqəti rədd edir. Çarlz Darvinin “Növlərin Mənşəyi” adlı kitabıyla ortaya atdığı bu nəzəriyyə, canlıların həqiqətdə bir təsadüflər zənciri içində meydana gəldiklərini və bir-birlərindən ayrıldığını irəli sürər.

Nəzəriyyənin təməl məntiqinə görə, canlılar bəzi kiçik və təsadüfi dəyişikliklərə uğrayır. Əgər bu təsadüfi dəyişikliklər bir canlıya fayda versə, bu canlı digərlərinə görə üstünlük əldə edəcək, onun nəsli də eyni üstünlüyü davam etdirəcəkdir. Beləliklə də, yeni bir növ meydana gələcək.

Bu ssenari 140 ildir ki, çox elmi və razı salıcı bir ssenari ədasıyla izah edilir. Ancaq Darvinin nəzəriyyəsinə bir qədər böyüdücü altında baxdığımızda, üstəlik canlılardakı dizayn nümunələri ilə müqayisə etdiyimizdə ortaya çox fərqli bir mənzərə çıxır: Darvinizmin canlılara gətirdiyi izah, öz daxilində müəyyən ziddiyyətlər olan qapalı dairədən başqa bir şey deyil.

Əvvəlcə "təsadüfi dəyişiklik" mövzusunu ələ alaq. O dövrdə genetika haqqında məlumat olmadığı üçün, Darvin bu anlayışa açıq bir tərif gətirə bilməmişdir. Onu ardıcılları olan təkamülçülər isə bu mövzuda "mutasiya" anlayışını ortaya atmışlar. Mutasiyalar, canlıların genlərində meydana gələn təsadüfi qopmalar, yer dəyişdirmə və sürüşmələrdir. Əhəmiyyətlisi budur ki, bu günə qədər heç bir canlının genetik məlumatını inkişaf etdirən bir mutasiya müşahidə olunmamasıdır. Bilinən mutasiya nümunələrinin demək olar ki, hamısı canlıları şikəst ya da xəstə edər, digərləri isə təsirsizdir. Buna görə də canlıların mutasiya yolu ilə formalaşa biləcəklərini düşünmək, bir insan toplusuna təsadüfi atəş açaraq, əvvəlkindən daha sağlam, daha inkişaf etmiş fərdlər əldə etməyi ümid etmək kimidir. Bir sözlə, cəfəngiyatdır.

Ancaq mövzunun bundan daha da əhəmiyyətli bir tərəfi vardır. Biz bütün elmi məlumatlara baxmayaraq, yenə də bir mutasiyanın müəyyən bir canlıya müsbət bir xüsusiyyət əlavə etdiyini fərz edək. Bu fərziyyə belə darvinizmi xilas etməz. Bunun səbəbi "sadələşdirilə bilməz komplekslik" deyilən bir anlayışdır. Bunun mənası budur: Canlılardakı sistem və orqanların çoxu, çox sayda müstəqil parçanın bir yerdə çalışması sayəsində fəaliyyətini icra edər. Bu parçaların tək biri belə olmasa, ya da şikəst olsa, orqan heç bir işə yaramaz.

Məsələn, qulağınızın kənardakı səsləri eşidə bilməsi, çox sayda kiçik orqanın zəncirvari reaksiyası sayəsində mümkün olur. Bunlardan birini, məsələn, orta qulaqdakı "çəkic" sümüyünü çıxartsanız və ya quruluşunu pozsanız, artıq heç bir şey eşitməzsiniz. Qulağınızın eşitməsi üçün qulaq pərdəsi, zindan, çəkic və üzəngi sümükləri, oval pəncərə, ilbiz, perilimfa mayesi, qəbuledici hüceyrələr, bu hüceyrələrin titrəyişləri qəbul etməsini təmin edən tükcüklər, hüceyrələrdən beyinə gedən sinir şəbəkəsi və beyindəki eşitmə mərkəzi kimi fərqli elementlərin hər biri tam şəkildə mövcud olmalıdır. Sistem "mərhələli şəkildə" inkişaf edə bilməz, çünki ara mərhələlərin heç biri hər hansı bir işə yaramayacaq.

Məhz "sadələşdirilə bilməz komplekslik" deyilən bu anlayış, darvinist nəzəriyyəni tamamilə özülündən dağıdır. İşin maraqlı tərəfi, Darvinin də bu mövzuda böyük bir narahatlıq keçirmiş olmasıdır. Növlərin Mənşəyində belə yazmışdır:

"Əgər bir-birinin ardınca meydana gələn çox sayda kiçik dəyişikliklərlə kompleks bir orqanın meydana gəlməsinin qeyri-mümkün olduğu göstərilsə, nəzəriyyəm mütləq süquta uğrayacaq. Amma mən belə bir orqan tapa bilmədim..."(1)

Darvin, 19-cu əsrdəki primitiv elm səviyyəsində belə bir orqan tapa bilməmiş və ya tapmaq istəməmiş ola bilər. Ancaq 20-ci əsr elmi, canlıları ən incə nöqtələrinə qədər araşdırmış və həqiqətdə canlı strukturlarının çoxunun sadələşdirilə bilməz komplekslik xüsusiyyətinə sahib olduğunu göstərmişdir. Bu səbəblə də Darvinin nəzəriyyəsi, qorxduğu kimi "qəti şəkildə süquta uğramışdır"dır.

Bu kitabda Darvinin nəzəriyyəsini süquta uğradan bu canlı sistemlərinin bəzilərini araşdıracağıq. Bu sistemlər bəzən bir quşun qanadlarında, bəzən bir bakteriyanın mişarcığında, bəzən də bir yarasanın kəlləsinin içində qarşımıza çıxacaq. Bunları araşdırdıqca bir tərəfdən darvinizmin nə cür böyük bir yalan olduğunu görəcək, digər tərəfdən isə bu sistemlərin nə cür üstün bir məlumatla yaradılmış olduqlarına şahid olacağıq.

Beləliklə də, Allahın qüsursuz yaratmasının dəlillərini görəcəyik. Necə ki, Allahın bu qüsursuz yaratma gücü və sənəti, bir Quran ayəsində belə ifadə edilir:

O, yaradan, (ən gözəl bir şəkildə) qüsursuzca var edən, 'şəkil və surət verən Allahdır. Ən gözəl adlar yalnız Ona məxsusdur. Göylərdə və yerdə olanların hamısı Onun şəninə təriflər deyir. O, Əzizdir, Hakimdir. (Həşr surəsi, 24)

Sadələşdirilməz Kompleksliyə Bir Nümunə: Xərçəng Gözü

Canlılar aləmində bir-birindən çox fərqli göz tipləri vardır. Biz əsasən onurğalılara məxsus olan "kamera tipli göz" quruluşunu bilirik. Bu quruluş işığın sınması prinsipiylə çalışır. Çöldən gələn işıq, gözün ön hissəsindəki göz büllurundan sınaraq keçər və bu sayədə gözün arxa qismində cəmləşər.

Ancaq bəzi canlıların gözlərindəki mexanizm daha fərqli sistemlərlə işləyər. Bu dizayn nümunələrindən biri xərçəngin gözündə vardır. Xərçəng gözü, "sınma" deyil, "əks olunma" prinsipiylə işləyir.

Xərçəng gözünün ilk diqqət çəkən xüsusiyyəti, səthinin çox sayda kvadratdan meydana gəlməsidir. Bu kvadratlar olduqca düzgündür. Bununla əlaqədar olaraq “astrophysical journal” adlı jurnalda belə bir bənzətmə edilmişdir:

"Xərçəng gözü, təbiətdə başqa bir yerdə rast gəlinməyən fövqəladə bir həndəsi quruluşa sahibdir. Gözləri kvadrat formada olan kiçik hissələrdən ibarətdir, belə ki, bunlar qüsursuz bir qrafik kağızını xatırladır"(2).

Xərçəng gözü üzərindəki bu düzgün kvadratlar, əslində bir kvadrat prizmanın ön səthidir. Bu quruluş, arıların pətəklərinə bənzədilə bilər. Bir pətəyi gördüyünüzdə əvvəlcə yalnız altıbucaqlı bir səthlə qarşılaşarsınız. Ancaq bu altıbucaqlı səthlər, əslində içəriyə tərəf dərinliyi olan altıbucaqlı prizmaların səthləridir. Xərçəng gözünün fərqi, şəklin altıbucaqlı deyil, kvadrat olmasıdır.

İşin daha da maraqlı tərəfi isə, xərçəng gözündəki bu kvadrat prizmaların hər birinin daxili səthinin "güzgü" quruluşunda olmasıdır. Bu güzgü bənzəri səthlər işığı güclü şəkildə əks etdirir. Bu dizaynın ən əhəmiyyətli nöqtəsi isə, bu güzgüvari səthlərdən əks olunan işığın, daha arxa tərəfdəki torlu qişa üzərinə qüsursuz bir şəkildə fokuslanmasıdır. Gözün içindəki bu prizmalar elə bir bucaq altında yerləşdirilmişdir ki, hamısı işığı xətasız bir şəkildə tək bir nöqtəyə əks etdirir.

Buradakı dizaynın nə dərəcədə fövqəladə olduğu bizə görə açıq şəkildə ortadadır. Hamısı qüsursuz bir kvadrat prizma olan hüceyrələrin daxili, güzgü xüsusiyyəti göstərən bir toxuma ilə örtülüdür. Üstəlik, bu hüceyrələrin hər biri, işığı eyni nöqtəyə əks etdirmək üçün çox incə bir həndəsi ölçü ilə öz yerlərinə yerləşdirilmişdir.

Xərçəng gözünün bu quruluşunu ilk dəfə olaraq ətraflı şəkildə araşdıran elm adamı, İngiltərədəki Sasseks Universitetindən tədqiqatçı Michael Landdir. Land, bu göz quruluşunun son dərəcə təəccüblü və heyranedici bir dizayna sahib olduğunu bildirmişdir.(3)

Xərçəng gözündəki bu dizaynın təkamül nəzəriyyəsi üçün çox böyük bir problem meydana gətirdiyi isə açıq bir həqiqətdir. Əvvəlcə, göz, "sadələşdirilə bilməz komplekslik" xüsusiyyətinə malikdir. Əgər bu gözün ön hissəsindəki kvadrat hüceyrələr olmasa, ya da bu hüceyrələrin əks etdirmə xüsusiyyəti olmasa və ya arxadakı torlu qişa təbəqəsi olmasa, göz heç bir şəkildə funksiya yerinə yetirməyəcəkdir. Dolayısilə xərçəng gözünün "mərhələli şəkildə" meydana gəldiyi irəli sürülə bilməz. Bu cür mükəmməl bir dizaynın bir anda təsadüfən meydana gəldiyini irəli sürmək isə, tamamilə ağılsızlıqdır. Aydındır ki, xərçəngin gözü bu mükəmməl sistemlə birlikdə yaradılmışdır.

Xərçəng gözünün təkamül iddiasını etibarsız hala salan başqa xüsusiyyətləri də vardır. Bu gözün hansı canlılarda olduğunu araşdırdığımızda, çox maraqlı bir mənzərə ilə qarşılaşarıq. Xərçəng nümunəsi üzərində araşdırdığımız "əks etdirmə tipli göz quruluşu", yalnız "xərçəngkimilər sinfi" olaraq bilinən dəniz canlılarının "çənəayaqlılar" ailəsində müşahidə olunur. Bu ailədə xərçənglər və krevetlər vardır.

Xərçəngkimilər sinfinin digər üzvlərində isə, "əks etdirmə tipli göz quruluşu”ndan tamamilə fərqli bir prinsiplə çalışan "sınma tipli göz quruluşu"na rast gəlinir. Bu göz quruluşunda gözün içində yüzlərlə kiçik pətək vardır. Amma pətəklər xərçəng gözündəki kimi kvadrat deyil, altıbucaqlı və ya yumrudur. Daha da əhəmiyyətlisi, bu pətəklərin içində işığı əks etdirən deyil, sındıran göz büllurunun olmasıdır. Göz bülluru işığı sındıraraq arxadakı torlu qişa təbəqəsi üzərində cəmləşdirər.

Xərçəngkimilər sinfinə aid növlərin çox böyük hissəsində, bəhs olunan "sınma tipli" refrakter göz quruluşu vardır. Xərçəngkimilərin yalnız iki növündə, belə ki, xərçəng və krevetdə isə, bir qədər əvvəl nəzərdən keçirdiyimiz kimi "əks etdirmə tipli" reflektor göz vardır. Halbuki, təkamülçülərin qəbul etdiyinə görə, xərçəngkimilər sinfinə daxil edilən bütün canlılar ortaq bir əcdaddan təkamül yolu ilə meydana gəlməlidirlər. Təkamülçü məntiqə görə, "əks etdirmə tipli" reflektor göz quruluşu "sınma tipli" refrakter göz quruluşundan meydana gəlmiş olmalıdır. Ancaq belə bir çevrilmə qeyri-mümkündür. Çünki hər iki göz quruluşu da öz sistemləri daxilində mükəmməl işləyir və heç bir "ara" mərhələ işə yaramayacaq. Qabıqlı bir canlının gözlərindəki göz büllurunun yavaş-yavaş yox olması və əvvəllər göz büllurunun olduğu yerdə aynalı səthlərin meydana gəlməsi, canlını hələ ilk mərhələdə görmə qabiliyyətindən məhrum edəcək və ümumiyyətlə təbii seleksiya mexanizmində aradan götürülməsinə səbəb olacaq.

Aydındır ki, hər iki göz quruluşu iki ayrı plan əsasında hazırlanmış və ayrı-ayrılıqda yaradılmışdır. Bu gözlərdə elə qüsursuz bir həndəsi nizam vardır ki, bunun olduğu yerdə "təsadüf" ehtimalını düşünmək belə axmaqlıqdır. Xərçəngin gözü, digər bütün yaradılış möcüzələri kimi, bizə Yaradıcının nə cür sərhədsiz və qüsursuz bir yaratma gücünə sahib olduğunu göstərir. Bu Allahın sonsuz elminin, ağlının və qüdrətinin bir təcəllisidir. Canlılar aləminin hər hansı bir istiqamətinə baxsaq, bu kimi yaradılış möcüzələri ilə qarşılaşaraq.

Ağilli Dizayn Yəni Yaradiliş

Kitabda vaxtaşırı olaraq qarşınıza Allahın yaratmasındakı mükəmməlliyi vurğulamaq üçün istifadə etdiyimiz "dizayn" sözü çıxacaq. Bu sözün hansı məqsədlə istifadə edildiyinin doğru başa düşülməsi çox əhəmiyyətlidir. Allahın bütün kainatda qüsursuz bir dizayn meydana gətirmiş olması, Rəbbimizin əvvəlcə plan qurduğu daha sonra yaratdığı mənasını verməz. Bilinməlidir ki, yerlərin və göylərin Rəbbi olan Allahın yaratmaq üçün hər hansı bir “dizayn” meydana gətirməyə ehtiyacı yoxdur. Allahın dizayn meydana gətirməsi və yaratması eyni anda baş verər. Allah bu cür nöqsanlardan uzaqdır, müqəddəsdir. Allahın, bir şeyin və ya bir işin olmasını istədikdə onun olması üçün yalnız: "Ol!" deməsi kifayətdir. Ayələrdə belə buyurulur:

Bir şeyi istədiyi zaman, Onun əmri ancaq ona: "Ol!" Deməsidir; o da dərhal olar. (Yasin surəsi, 82)

Göyləri və yeri (nümunəsiz şəkildə) yaradan Odur. O, bir işin olmasına qərar verərsə, ona ancaq: “Ol!” deyər, o da olar. (Bəqərə surəsi, 117)