Rənglərin Dili

Rənglər necə insanlar üçün ətraflarını tanımaqda əhəmiyyətlidirlərsə, eynilə digər canlıların həyatlarını davam etdirmələri üçün də əvəzolunmazdır.

Canlılar sahib olduqları işıq və qəbul etmə sistemlərinə görə fəaliyyət göstərən bir “rəng dili”-nə sahibdirlər. Yəni hər canlı növü üçün rənglərin ifadə etdiyi mənalar dəyişir. Hər canlının həyatını davam etdirə bilməsi üçün yaşadığı mühitdəki rənglərin dilini bilməsi zəruridir. Çünki həyati fəaliyyətlər ancaq bu dilin başa düşülməsiylə idarə olunur. Bəs canlılar bu rəng dilindən necə istifadə edirlər?

Əvvəlcə canlıların çox böyük bir hissəsi qida tapa bilmək üçün rənglərin köməyinə ehtiyac duyarlar. İkinci olaraq dərilərinin, pulcuqlarının və ya xəzlərinin rəngi, xüsusilə istiliyi yayma və ya tutma kimi xüsusiyyətləriylə canlıların yaşaması baxımından çox əhəmiyyətli bir rol oynayarlar.

Anne kuşlar yavrularını beslerken gaga rengine göre karar verirler.

Həmçinin canlılar düşmənlərindən qorunarkən də rənglərindən istifadə edərlər. Yaşadıqları mühitə uyğun olan rəngləri sayəsində kamuflyaj olar, düşmənlərindən gizlənə bilərlər. Və ya üzərlərində daşıdıqları rənglər və naxışlar düşmənləri baxımından daşındırıcı bir görünüş meydana gətirə bilər. Rəngin köməkçi olduğu başqa bir məqam da canlıların yoldaşlarını və ya balalarını tanımalarıdır. Məsələn ana quş balasının qida ehtiyacını dimdiyinin rəngi sayəsində başa düşür. Eyni şəkildə bala da anasını bu şəkildə tanıyır və qidanın gəldiyini başa düşür.16 Təbiətdəki bu nümunələrdə də göründüyü kimi canlılar, həyatlarını davam etdirə bilmək üçün rənglərin mənalarını doğru bilməlidirlər. Bu məlumatı doğru olaraq ala bilmələri üçün də, bunu başa düşə biləcəkləri uyğun sistemlərə sahib olmalıdırlar.

Əgər bu sistemlər olmasa xarici mühiti qəbul edə bilməz və həyatlarını davam etdirmələri üçün lazım olan fəaliyyətləri yerinə yetirməzdilər. Qidalarını tanıya bilməz, düşmənlərini seçə bilməzdilər. Buna görə də xarici aləm ilə əlaqələri kəsilər, ölümə məhkum olardılar.

Canlıların sahib olduğu bu təfərrüatlı sistemin təsadüfi bir şəkildə meydana gəldiyi əsla iddia edilə bilməz. Çünki hər sistem, hər uyğunluq, hər dizayn, hər proqram, hər plan, hər tarazlıq bir tənzimləyici tərəfindən yaradılmaq məcburiyyətindədir. Bu uyğunluğu ən mükəmməl şəkildə canlıların bədəninə və yaşadıqları ətraf mühitə yerləşdirən bir iradə və güc mütləq vardır. Bu gücün sahibi, üstün bir məlumat ilə həm mühiti, həm canlının özünü, həm də istifadə etdiyi sistemləri əhatə etmişdir. Bu gücün sahibi aləmlərin Rəbbi olan Allahdır.

Canlıları araşdırdığımızda rənglərin dilini məharətlə istifadə etdiklərini görərik. Budur canlıların həyatlarında əhəmiyyətli bir yer tutan rənglərin dilindən nümunələr:

Yeryüzündeki bütün renkleri yaratan Allah'tır. Gökyüzü, dağlar, ekinler, kelebekler, kırmızı elmalar, portakallar, papağanlar, sülünler, mor üzümler, ağaçlar kısacası çevrenizde gördüğünüz her şey Allah dilediği için bu renklere sahiptirler. Allah Kuran'da bu gerçeği bize şöyle bildirir:

Allah'ın gökyüzünden su indirdiğini görmedin mi? Böylece Biz onunla, renkleri değişik olan meyveler çıkardık. Dağlardan da beyaz, kırmızı renkleri değişik ve siyah yollar (kıldık). İnsanlardan, hayvanlardan ve davarlardan da renkleri böyle değişik olanlar vardır. Kulları içinde ise Allah'tan ancak alim olanlar 'içleri titreyerek-korkar'. Şüphesiz Allah, üstün ve güçlü olandır, bağışlayandır. (Fatır Suresi, 27-28)

Kamuflyaj

Heyvanlardakı müdafiə vasitələrindən ən əhəmiyyətlilərindən biri də, şübhəsiz ki, kamuflyajdır. Kamuflyaj olunan canlılar yaşadıqları mühitə olduqca uyğun şəkildə yaradılan bədən quruluşları ilə sanki xüsusi bir qoruma altına alınmışlar. Bu canlıların bədənləri olduqları mühitlə o qədər uyğundur ki, şəkillərinə baxıldığında bəzilərinin bir bitkiyə yoxsa bir heyvana aid olduğunu başa düşmək ya da eyni mühitdə olan heyvanla bitkini bir-birindən fərqləndirə bilmək az qala qeyri-mümkündür.

Yaşadıqları mühitin rənglərinə görə öz rənglərini dəyişdirən canlılar həmişə elm adamlarının diqqətini çəkmişdir. Aparılan tədqiqatlar, bir canlının necə olub da özündən tamamilə fərqli quruluşdakı bir canlıya eynilə bənzədiyi sualının cavabını tapa bilmək üçündür.

Məsələn, bağçada yeriyərkən yarpaq zənn etdiyiniz üçün ayaqlamaqdan son anda xilas olduğunuz qurbağanın nə kimi əməliyyatlar yerinə yetirərək o naxışlara və rəngə sahib olduğunu heç düşünmüşdünüzmü? Qurbağanın özünü kamuflyaj etməsi onun üçün çox əhəmiyyətli bir müdafiə olunma vasitəsidir. Bunun sayəsində olduğu mühitdə görünməz hala gələn qurbağa düşmənlərindən asanlıqla xilas olmuş olar. Çəhrayı bir çiçəyin üzərindəki çəhrayı hörümçək, çiçəkdəki açıq və tünd çəhrayı rəngi eyni çalarlarıyla ala bildiyi halda, eyni cür hörümçəyin başqa bir üzvü fərqli bir çiçəyin üzərində -məsələn sarı rəngli bir çiçəyin üzərində- eyni rəngi ala bilir.

İnsan bir budağa baxıb üzərində heç bir şey olmadığını zənn edərkən, qəflətən bir kəpənək uçub gedə bilər. Bir saniyə əvvəl, üzərindəki qurumuş və qopmuş yerlərə qədər tam bir yarpaq görünüşündə olan bu kəpənək, kamuflyaj möcüzəsinin qüsursuz bir nümunəsidir.

Resimde ağacın gövdesinde bir güve görülmektedir. Güvenin uyguladığı kamuflaj o kadar kusursuzdur ki ağacın kabuğunun şekli, rengi, desenleri dahi güvede eksiksiz olarak vardır. İşte bu, Allah'ın kusursuz yaratışıdır.	Yengeç örümceklerinin üstte sağda görülen Misumena varia türü, üzerine konduğu çiçeğin rengine bağlı olarak sarıdan beyaza kadar değişen pek çok rengi vücudunda oluşturabilir. 17 Üstte solda görülen örümcek türü ise kendisini en iyi gizleyecek rengi buluncaya kadar durmadan ilerler. 18

Yandaki resimde üzerinde yaşadıkları bitkinin rengine tıpatıp benzer bir renge sahip olan iki tesbih böceği bulunuyor. Bu böceklerdeki kamuflaj yeteneği yalnızca yetişkinlerle sınırlı değildir. Tesbih böceklerinin yumurtalarında da kamuflaj yapabilecekleri sistemler vardır. Yetişkinlerin yaşadıkları bitkinin zemininde bulunan böcek yumurtaları sebze tohumlarını andırırlar. Bu sayede düşmanlarından korunmuş olurlar. 20

Bazı böcek türleri toplu halde kamuflaj yaparak düşmanlarından korunurlar. Örneğin Madagaskar'da bulunan tropik bir hemiptera türü olan Phiatidlerin kanatları parlak ve renklidir. Bu fotoğraftaki gibi bir ağaç gövdesinde toplu halde dinlendikleri zaman bir böcekten çok çiçeğe benzerler. Bu da böcek arayan avcıları yanıltır. 19

Savanların kuru otlarında avlanan bir aslan neredeyse görülmezdir. Çünkü aslanın renkleri çevre ile karışır.	Uzun otlarda bir çitayı ayırt etmek de çok zordur; bunun sebebi yüzlerce küçük noktanın hayvanın vücudunu netleştirmemesidir. Ayrıca çitanın siyah noktaları güneş ile belirginleşir ve vücudunu olduğundan daha büyük gösterir. 21

Kutup ayılarının yoğun beyaz kürkleri onları aşırı soğuklardan korur. Ayrıca kürkün rengi de ayı avlanırken iyi bir kamuflaj sağlar. Aynı şekilde beyaz kürk karda yaşayan tavşanlar için de iyi bir koruma sağlar.

Kamuflaj sadece deride gerçekleşen bir olay değildir. Örneğin Güney Amerika'nın tropik ormanlarında yaşayan kurbağaların bazı türlerinin kasları renklidir. Bundan başka kanları da oksijen taşıyan hücreleri ihtiva eder. Bu yüzden renk değişiminin yalnızca deri yüzeyinde değil, vücudun içinde de gerçekleşmesi gerekir. 22	Kopmuş olan ince dal ve yapraklar ıslanınca koyu bir renk alırlar. Aynı şekilde birçok kurbağa ve kara kurbağası da nemli havalarda renk değiştirerek kararırlar. Bu halleriyle tıpkı ıslanmış yapraklara ve dallara benzerler. 23 Bu şaşırtıcı uyumun rastlantı olması mümkün değildir.

Resimde havanın yağış durumuna göre renk değiştiren kara kurbağası görülmektedir.	Üstteki resimde kurumuş yaprak şekline sahip küçük bir kurbağa türü olan Makaya görülmektedir. Kurbağanın yaptığı kamuflaj, en iyi yukarıdan bakıldığında anlaşılır. Bu çok önemli bir detaydır, çünkü avcılar da kurbağaya en çok bu açıdan bakarlar. 24

Üstteki resimde ise ağacın bir parçası gibi görülen başka bir kurbağa türü vardır. Her iki canlıyı da ortamdan ayırt etmek son derece zordur.

Üstteki çekirgenin üzerindeki desenler yapraklara zarar veren bir mantar türünün bıraktığı izlere çok benzer. Genellikle ayaklarının görüntüsü çekirgeleri ele verir. Ama bu çekirge türü hem ayaklarını kıvırarak gizler, hem de bacaklarının rengi şeffaftır. 26 Yaprağın üzerindeki kurumuş parçalar ve kıvrımlar bile eksik kalmayacak kadar kusursuz olan bu taklitleri elbette ki hayvanlar kendileri yapmamışlardır. Çekirgeler her şeyi kusursuz yapan Allah tarafından yaratılmışlardır.

Gündüzleri veya avcıların en fazla olduğu saatlerde taklitçi hayvanların çoğu hareketsiz kalır. Bu nedenle kamuflaj yapan canlıların çoğu zaman canlı oldukları bile anlaşılmaz. Bu zorunludur çünkü avcıların algılayıcıları harekete karşı çok hassastır. Örneğin Brezilya'da yaşayan bu çekirge üzerine konduğu otlardan hiçbir şekilde ayırt edilemez. 25	Sağda resmi görülen ot parçası gerçekte bir böcektir. Genellikle hareketsiz durduğu için bu böceği içinde bulunduğu otlardan ayırt etmek neredeyse imkansızdır. Bir canlının çevresiyle aynı olacak şekilde kendi bedeninde renkler oluşturması, şeklini başka bir cins canlıya benzetmesi mümkün değildir. Kamuflaj yapan tüm canlılara bu özellikler yaratıcıları olan Allah tarafından verilmiştir.

Resimlerde yaprak taklidi yapan çekirgeler görülmektedir. Yaprakların genel yapısında bulunan merkezi bir orta damar ve bu ana damarın iki yanındaki simetrik parçalar, resimlerde de görüldüğü gibi, eksiksiz bir şekilde bu çekirgelerde de bulunmaktadır.

Üst resimde pembe renkli çiçeklerin arasında kaybolmuş olan bir Mantis türü görülmektedir.	Üstteki resimde ise Costa Rica türü Mantis görülüyor. Genelde uzun ve dar bir ön bölüme sahip olan mantislerin aksine, Costa Rica türü mantisin üstünde yaşadığı yaprağa benzemesi için bu bölümü farklıdır.
Mantisler ormanlarda ve dünyanın en sıcak bölgeleri olan savanlarda sık rastlanan avcılardandırlar. Bir Mantisin bütün vücudu avlanmak için tasarlanmıştır. Alttaki resimde görülen Güney Amerika ormanlarının bu tropik Mantisi neredeyse kurumakta olan bir yaprağın aynısıdır. Bu canlı eğer yeşil bir yaprağın üzerinde dursaydı çok kolay fark edilecekti. Oysa birçok türde olduğu gibi Mantis de kendisine uygun renkteki zeminde yani kurumuş yaprakların arasında durur. 27 Bu canlının böyle bir sistemi kendi iradesiyle akletmesi elbette mümkün değildir. Bütün canlılara neler yapmaları gerektiğini ilham eden hiç kuşkusuz ki tüm kainatın Rabbi olan Allah'ır.

Sonrakı səhifələrdə görüləcəyi kimi, canlıların üzərlərində olduqları cisimlərə bənzəməsi düşmənlərinin onları fərq etmələrinin qarşısını alar. Əlbəttə ki, kamuflyaj olunan canlılar, qorunmaq məqsədiylə bədənlərini yarpağa, bir budağa ya da bir çiçəyə öz özlərinə bənzətməmişdirlər. Hətta onlar bu bənzərliklər sayəsində qorunduqlarından belə xəbərləri yoxdur. Amma buna baxmayaraq istisnasız bütün nümunələrdə kamuflyaj prosesi çox məharətlə yerinə yetirilir. Çiçəyin rəngiylə eyni olan bir böcək, yarpaq budağı kimi hərəkətsiz dayanan bir ilan, yaş zəminin rəngini alan bir qurbağa, bir sözlə, kamuflyaj olunan bütün canlılar, kamuflyajın xüsusi olaraq yaradılmış bir müdafiə üsulu olduğunu sübut edən bir dəlildir.

Heç bir canlı belə bir əməliyyatı öz-özünə və ya təsadüfən reallaşdıra bilməz. Əlbəttə ki, canlılara kamuflyaj qabiliyyətini verən, rəng dəyişikliyini reallaşdıracaqları kimya laboratoriyalarını bədənlərinə yerləşdirən üstün ağıl və məlumat sahibi olan Allahdır.

Sürünənlərdəki Kamuflyaj Üsulları

Bir sürünən vəhşi təbiətdə düşmənlərindən qorunmaq üçün nə edir? Sürətli hərəkət edə bilməyən bu canlılar üçün ən asan üsullardan biri, şübhəsiz ki, gizlənməkdir. Ən yaxşı gizlənmə üsulu isə canlının bədəninin mühitlə uyğunluq içində olmasıdır. Rəng və naxışlar həqiqətdə bir çox canlı üçün həyat qurtarıcı xüsusiyyətə sahibdirlər. Məsələn Afrikanın yağış meşələrində yaşayan tropik bir ilan olan rhino viperin mavi, qırmızı, sarı, ağ və qaranın həndəsi naxışları ilə bəzədilmiş dərisi sayəsində meşənin içində seçilməsi az qala qeyri-mümkündür. Yan səhifələrdəki ilanların sahib olduğu rənglər maraqlı bir şəkildə içində yaşadıqları mühitlə tam uyğundur. Bu birə-bir uyğunluq ağla bəzi suallar gətirəcək. Beləsinə uyğun rənglər necə ortaya çıxmışdır? Bunun təsadüfən meydana gəlməsi ya da belə bir quruluşu sürünənin öz-özünə meydana gətirməsi mümkündürmü?

Əlbəttə ki, belə bir şey mümkün deyil. Sürünənin əvvəlcə olduğu mühiti analiz edib, sonra da özündə nə kimi dəyişikliklər aparmasının lazım olduğuna qərar verməklə, naxış və rəng təyin etməsi mümkün deyil. Üstəlik bədənində belə bir dəyişiklik üçün lazımi olan kimyəvi əməliyyatları reallaşdıra biləcək bir sistem meydana gətirdiyini iddia etmək tamamilə ağılsız və məntiqsizdir. Sürünənin bu rənglərə təsadüfən sahib olduğu kimi bir iddia da mənasızdır.

Yer üzündəki ağıl sahibi yeganə varlıq olan insan belə bədənindəki hər hansı bir yerin rəngini dəyişdirə bilməz. Bu dəyişikliyi təmin edəcək bir sistemi öz bədəni içində yarada bilməz. Bu vəziyyətdə bir sürünənin rənginin, ətraf mühitin rəngiylə çalarları belə fərqli olmayacaq şəkildə qüsursuz bir bənzərliyə sahib olmasının tək bir izahı vardır. Bu canlı çox üstün bir ağıl sahibi tərəfindən yaradılmışdır. Bu ağıl, üstün və sonsuz güc sahibi olan Uca Rəbbimiz Allaha aiddir. Allah hər canlının ehtiyacını ən yaxşı biləndir.

Güney Doğu Asya'daki kamçı yılanı ağaçlarda yaşar ve yeşil pullarla kaplıdır. Yılanın vücudunun üst kısmındaki pullar ağacı kaplayan liken ve alglerle aynı şekile ve renge sahiptir.	Costa Rica'nın yağmur ormanlarında yaşayan bu yılan türünü üzerinde bulunduğu ağaçtan ayırt etmek neredeyse imkansızdır.

Üzerinde bulunduğu ağaçla bir bütün gibi görünen Avustralya yaprak kertenkelesi genelde açık renkli karnını çok nadir olarak gösterir. Bu kertenkelenin gözleri de iyi bir kamuflaja sahiptir.	Pakistan'da yaşayan bu leopar kertenkelesi, yalnızca vücudunun sırt kısmını kullanarak kamuflaj yapabilir. Karın kısmı ise neredeyse tamamen beyazdır, bu yüzden sürüngen bu bölgesini göstermemek için dikkat sarf eder. 28

Ən Məşhur Kamuflyaj Olunan Sürünən: Buqələmun

Mürekkep balıkları ve ahtapotlar da renklerini çok hızlı değiştirebilirler. Bazen renk dalgaları bedenlerinde nabız atması gibi görünür. Bu kadar fazla değişikliğin olmasına birçok farklı etken sebep olur. Ahtapotlar kızgınlık, yiyecek görme, korku gibi durumlarda çok kısa bir zaman içinde bulundukları yerin rengini alabilirler. 30 Allah bu canlıları denizin dibinde kendilerini koruyacak özelliklerle birlikte yaratmıştır. Allah her şeyin hakimidir, her şeyden haberdardır.

Heç olduğu mühitə görə rəng dəyişdirən bir buqələmun gördünüzmü? Bu həqiqətən də görülməyə dəyər hadisələrdən biridir. Çünki buqələmun elə üstün bir kamuflyaj qabiliyyətinə malikdir ki, bu işi görmə sürəti ilə insanı heyrətə salar. Digər bir çox sürünən də rəng dəyişdirmə qabiliyyətinə sahib olduğu halda heç biri bunu buqələmun qədər sürətli edə bilməz. Buqələmun dərisinin altındakı qırmızı və sarı rəng daşıyıcıları, mavi və ağ əks etdirici təbəqələri və ən əhəmiyyətlisi də vəziyyətə görə dərisinin rəngini dəyişdirən xromatofor hüceyrələrindən böyük bir məharətlə istifadə edə bilir.29 Məsələn bir buqələmunu sapsarı bir mühitə qoyduğunuzda bədəninin rənginin də sürətlə sarı rəngə çevrildiyini və mühitə uyğunlaşma təmin etdiyini görərsiniz. Üstəlik buqələmun yalnız tək bir rəngə deyil, rəngarəng rənglərə də tam bir uyğunlaşma göstərə bilir. Bunu bacara bilməsinin sirri isə bu usta kamuflyajçının dərisinin altındakı rəng hüceyrələrinin ölçü baxımından böyümələri və sürətlə yer dəyişdirərək olduqları yerə uyğunlaşmalarıdır. Bəs buqələmun bu olduqca mükəmməl dəyişikliyi öz-özünə edə bilərmi? Ən məharətli rəssamın belə bir rəngin eynisini əldə etmək üçün saatlarla məşğul olması lazım olduğu halda, bu heyvanların yaşadıqları mühitə, ondan seçilə bilməyəcək şəkildə qarışmaları necə reallaşır?

Belə bir əməliyyatı buqələmunun öz iradəsiylə etdiyini iddia etmək, əlbəttə ki, ağılsızlıq olacaq. Çünki bir sürünənin öz bədəninin görünüşünü təyin etməsi, hətta görünüşünü dəyişdirəcək bir sistemi bədəninin içinə yerləşdirməsi, əlbəttə ki, mümkün deyil. Və ya bu canlının bədənindəki bütün hüceyrələrə, atomlara hakim olduğunu, onlar üzərində istədiyi tənzimləmə əməliyyatını həyata keçirdiyi, lazımi piqmentləri yaratdığını iddia etmək də olduqca absurddur. Belə üstün bir qabiliyyətin təsadüfən meydana gəldiyini iddia etmək isə tamamilə əsassız və mənasız bir iddiadır. Təbiətdəki heç bir mexanizm belə qüsursuz bir qabiliyyəti meydana gətirmə və ehtiyacı olan canlıya vermə gücünə sahib deyil. Buqələmunlar da yer üzündəki digər bütün canlılar kimi Allah tərəfindən yaradılmışdır. Allah yaratma sənətindəki bənzərsizliyi bizə bu nümunələrlə də göstərir. Allah üstün və güclü olandır.

Göylərdə və yerdə olanların hamısı Allahın şəninə təriflər deyir. O, Qüdrətlidir, Müdrikdir. Göylərin və yerin hökmranlığı Ona məxsusdur. O həm dirildir, həm də öldürür. O, hər şeyə qadirdir. (Hədid surəsi, 1-2)

Bukalemunlar en iyi renk değiştiren canlılardandır. Sağ üstteki resimlerde de görüldüğü gibi bukalemunun üzerine konan bir yaprağın izi bir süre sonra hayvanın derisinde, üstelik de aynı renk ve desenlerle ortaya çıkar.

Vəziyyətə Görə Rəng Dəyişdirmə

Canlılar rənglərindən yalnız düşmənlərindən qorunmaq məqsədiyləmi istifadə edirlər? Əlbəttə ki, xeyr. Bəzi heyvanlar, bədənlərini örtən tüklərə rəngini verən fermentlər sayəsində soyuqdan və istidən də qorunurlar. Soyuq bölgələrdə yaşayan heyvanlarda, bədənin ən həssas yerləri olan ayaq ucunda, qulaqda və burunda olan tüklər tünd rəngdədir. Tünd rəngli tüklər, insanların qışda tünd rəng geyimlər geyərək günəş şüalarından daha çox faydalanmağa çalışmaları kimi, heyvanların da günəş enerjisini daha çox alıb, daha asan qızınmalarını təmin edir. Rəng dəyişməsi, quru heyvanlarında tez-tez rast gəlinən bir vəziyyətdir. Məsələn yayda şimal tülkülərinin tükləri ağ rəngə çevrilər, çünki bədən temperaturları yüksək olar. Qışda isə havalar soyduğu üçün bədən temperaturları aşağı düşər və fermentlərin asanlıqla çalışa biləcəyi bir mühit təmin edilər. Bu səbəblə də qışda şimal tülkülərinin tükləri tündləşər. Yenə şimal qütbündə yaşayan dovşanlar, tülkülər, gəlincik və qiymətli xəzdərili heyvanlar da yayda qəhvəyi, qışda isə ağ rəngə bürünərlər.

Rəng dəyişməsini təmin edən fermentə tirozinoz adı verilmişdir.

Bəzi quşlar da qış aylarında dümağ bir rəng aldıqları halda, yaz gəldikdə torpağın və bitki örtüyünün rənginə uyğun yeni bir görünüşə bürünərlər.

Bu kar tavukları, hayvanlarda, mevsimlere göre gerçekleşen kamuflajın en güzel örneklerindendirler.

Mesaj Verən Rənglər

Canlılar rənglərindən çox müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edərlər. Bir-birlərinə müxtəlif mövzularda mesajlar vermələri də bunlardan biridir. Sonrakı səhifələrdə bu mövzudakı nümunələrin bir qisminə yer verəcəyik.

Kurbağaların en öldürücü olanlarından biri zehir oku kurbağasıdır. Dendrobates türünün bu küçük kurbağasının derisinde "batracotixin" olarak bilinen zehir vardır. Bu, hayvanlar aleminde bilinen en güçlü zehirlerden biridir. Kurbağanın ismi Amazon'daki bir kabileden gelmektedir. Yerliler kurbağaların derilerindeki zehirleri oklarının ucuna sürerler ve bunu avlanırken kullanırlar. Kurbağa zehirli olduğunu renklerini kullanarak kendisini avlamak isteyen diğer canlılara haber verir. 31

Üstte sağdaki resimde oldukça zor seçilen Sinanceidea türünün balıkları küçük ve yassı vücutlara sahiptir. Pulları yoktur, bunun yerine derileri deniz yatağında mükemmel bir kamuflaj yapmasını sağlayan çıkıntılarla kaplıdır. Kayaya benzeyen bu çıkıntılar balığın dış hatlarını belirsizleştirirler. Bu balıklar kendilerini kuma gömerek de kamuflaj yapabilirler. 32

Güney Amerika'da yaşayan bu yılan türü sarı, kırmızı ve siyah halkalarla kaplıdır. Bunlara mercan yılanları adı verilir. Bu yılanlardan bazıları zehirlidir, bazıları ise sadece zehirli olan yılanları taklit etmektedir. İki yılandan hangisinin zehirli olduğu sadece renklerinin diziliminden anlaşılır. Zehirli olmayan yılanlar bu benzerlikten faydalanarak düşmanlarından korunmuş olurlar. 33 (solda)	Bir papilionida kelebeği tırtılı, kırmızı antenini uzatıyor. Bu kelebek türünün tırtılları bu organı yaklaşan bir düşman duyduklarında açığa çıkarırlar. Bu parlak kırmızı renkli uzantının hareketi küçük kuşları korkutmaya yarar. 34 (sağda)

Fulgoriade, tropik bölgelerde yaşayan parlak renkli bir böcektir. Bu böceğin kafasında boynuz benzeri bir çıkıntı vardır. Bu çıkıntı Fulgoriade'ye ağzı açık ve dişleri görünen bir timsah görüntüsü verir. Bu çıkıntıların özellikleri hala tam olarak anlaşılabilmiş değildir. Ancak kur yapmada kullanıldığı zannedilmektedir. Ayrıca Fulgoriadeler ağaç kabuklarına da çok benzerler. Bu canlıların kullandıkları tek savunma yöntemi kamuflaj değildir. Bundan başka sağdaki resimde de görüldüğü gibi rahatsız edildiklerinde gözlerini açığa çıkarmak için kanatlarını açarlar. Bu da düşmanlarını şaşırtır ve böceğe kaçmak için fırsat verir. 35

Bazı hayvanlar vücutlarının çeşitli bölgelerinde yer alan değişik renkteki tüyleri bir alarm işareti olarak kullanırlar. Bu özellik en belirgin şekilde çatal boynuzlu antiloplarda (Antilocapra Americana) görülür. Hayvan, kuyruğu civarındaki beyaz tüyleri herhangi bir tehlike sırasında dikleştirerek diğer hayvanların çok uzaktan görebilecekleri bir flaş gibi kullanır. 36

Galapagos'taki erkek Fırkateyn kuşu, dişisinin dikkatini çekmek için gagasının altındaki kırmızı kesesini şişirir. Erkekler daha sonra yuvalarını inşa edecekleri ağaçların üzerinde grup şeklinde birikirler. Üzerlerinde uçan dişiler de erkeklerini seçerler. Kesenin kırmızı rengi kuşun üst kısmındaki metalik renkle tam bir tezat oluşturacak şekildedir. 37

Hayvanların tümü renklerini kamuflaj için kullanmazlar. Sülün ve tavus kuşunun erkekleri, eşlerini etkileyebilmek için renkli tüylerini kullanırlar. Erkek tavus kuşu tüylerini açtığında ortaya muhteşem bir görüntü çıkar.

Renkler sayesinde canlılar üreme amacıyla diğer canlıları kendilerine çekerler, rakiplerini ve saldırganları uyarır ya da uzaklaştırırlar. Örneğin eşeyli üreme için tozlaşmaya gereksinim duyan çiçekli bitkiler, çiçek tozlarının taşınması işlevini üstlenen böcekleri çekmek için canlı renkler ve karmaşık desenler ile bezenmişlerdir.

Şüphesiz, göklerin ve yerin yaratılmasında, gece ile gündüzün art arda gelişinde, insanlara yararlı şeyler ile denizde yüzen gemilerde, Allah'ın yağdırdığı ve kendisiyle yeryüzünü ölümünden sonra dirilttiği suda, her canlıyı orada üretip-yaymasında, rüzgarları estirmesinde, gökle yer arasında boyun eğdirilmiş bulutları evirip çevirmesinde düşünen bir topluluk için gerçekten ayetler vardır. (Bakara Suresi, 164)

Quşlardakı Rənglər

Asya kökenli olan altın sülün kuşu gözalıcı renklerinden dolayı çok dikkat çekicidir.

Quşların rəngarəng tüklərinin ən əhəmiyyətli xüsusiyyətlərindən biri cansız strukturlar olmalarıdır. Bir tükün tamamilə cansız olması, qopan tükün rəngini eynilə mühafizə etməsinin də səbəbidir.

Quşlardakı zəngin rəng müxtəlifliyi, tüklərin tərkibində olan və tük ilk meydana gəlməyə başladığı vaxtda saxlanılan piqmentlərin varlığıyla və ya tüklərin quruluş xüsusiyyətindən ötrü işıq hərəkətləriylə əlaqədar olaraq meydana gəlir.

Keratin maddəsindən meydana gələn bu birləşmələr, ətraf mühitin təsirindən qısa müddətdə dağıldıqlarından müəyyən fasilələrlə yenilənərlər. Amma heyvan hər dəfə rəngarəng tüklərinə yenidən qovuşar. Çünki quşların tükləri, lazımi uzunluğa, növün rəng və naxış xüsusiyyətlərinə tam olaraq çatana qədər inkişaf edər.

Tüklər sahib olduqları fərqli quruluş sayəsində eynilə şüşə prizmanın işığı rənglərə parçalaması kimi bir görünüş təqdim edə bilərlər. Bu şəkildə işığın sınmasıyla ortaya çıxan rənglər, piqmentlərlə rənglənmiş olanlardan daha canlı və parlaqdırlar. Bu tüklərin rəngləri mavidən yaşıla, portağal rəngindən qırmızıya çevrilir. Ümumiyyətlə quşlardakı yaşıl, mavi və parlaq rənglər işığın əks olunma və sınması nəticəsində meydana gələr. Ancaq bəzi rənglər piqmentlərdən də qaynaqlana bilər.38

Quşlarda başlıca üç növ piqmentin olduğu müşahidə olunur. Bunlar, qara, qəhvəyi və ya solğun sarı rəngi təmin edən melanin piqmentləri: Qırmızı, sarı və portağal rəngini verən karotinoidlərdir.

Kuşların tüyleri sürekli yenilenen cansız yapılardır. Her yenilenmede aynı renkler tekrar ortaya çıkar.

Quşlardakı mavi, yaşıl və digər bəzi parlaq rənglər isə, tüklərin üzərindəki mikroskopik nazik löhvəciklərlə işığın sınması və əks olunması nəticəsində meydana gəlirlər. Məsələn, bəzi quşlardakı mavi rəng, işıq spektrindəki bütün rənglərin tüklər tərəfindən udulması və tək mavi rəngin əks olunmasıyla ortaya çıxar.39

Hormonlar da quşlardakı rəng dəyişikliyində əhəmiyyətli rol oynayarlar. Bəzi növlərin erkək və dişi fərdlərindəki rəng müxtəlifliyi cinsi hormonlardan qaynaqlanar. Məsələn, xoruzlarla toyuqların tük forması və rənglərinin fərqli olması esterogen hormonundan asılıdır.

Quşlardakı rənglər, olduqları ətraf mühitlə uyğunlaşması, erkək və dişi fərdlərin bir-birlərini tanıması və nəsil çoxaltma mövsümündə erkək quşların dişiləri özünə heyran etməyə çalışması əsnasında əhəmiyyətlidir. Həmçinin tüklərə rəng verən piqmentlər, tükün dözümlülüyünü artırır, günəş şüalarından istilik əldə edərək ehtiyyatda saxlayar və zərərli ultrabənövşəyi şüalarının bədənə girməsinin qarşısını alarlar.

...Hayır, göklerde ve yerde her ne varsa O'nundur, tümü O'na gönülden boyun eğmişlerdir. (Bakara Suresi, 116)

Kəpənəklər

Kəpənək qanadlarındakı rəng yaranması olduqca maraqlıdır. Bir kəpənəyin qanadlarının üzərindəki pulcuqlar vasitəsiylə işıq əks olunar və ortaya “həqiqətdə olmayan”, amma ağlasığmaz bir simmetriya və gözəllik göstərən rənglər çıxar. “Həqiqətdə olmayan” deyirik, niyə belə dediyimizi bilirsinizmi?

Kəpənəklər, bədənləriylə müqayisədə olduqca geniş bir səthə sahib olan qanadlarının gözəlliyiylə tanınırlar. Bəs kəpənək qanadlarındakı bu möhtəşəm naxışlar və rənglər necə meydana gəlir?

Kəpənəklər əslində şəffaf olan bir cüt pərdəli qanada sahibdirlər. Bunlar, sıxlıqları fərqli pulcuqlarla örtülü olduğu üçün pərdəli qanadların şəffaflığı seçilməz. Kəpənək qanadlarının aerodinamikasını (hava axınlarından faydalanaraq edilən hərəkətlər) artıran, onlara rəngini verən məhz bu pulcuqlardır. Toxunulduğu təqdirdə yerlərindən qopacaq qədər həssas olan bu pulcuqların, kəpənəyin qanadına batan iti ucları vardır. Bunun sayəsində pulcuqlar tökülmədən dura bilərlər. Qanadın üstünə bir evin kirəmitləri kimi düzülmüş olan hər pulcuq ya kimyəvi piqmentlərlə, ya da sabun köpüyündəki kimi üstünə düşən işığı göy qurşağı rənglərinə sındıran quruluşu ilə rəng qazanar. Həmçinin laboratoriya tədqiqatları, fərqli rənglərin müxtəlif kimyəvi maddələrə bağlı olduqlarını da göstərmişdir.40 Məsələn, Pteridin adlanan rəng maddəsinin növləri, kəpənəklərdə geniş şəkildə müşahidə olunan çəhrayı, ağ və sarı rəngləri təmin edən maddələrdir. Çox tez-tez rast gəlinən melanin adlı rəng maddəsi isə qanadlardakı qara xallarda olar. Həmçinin kəpənəklərin qanadlarındakı rənglər həmişə göründükləri kimi deyildirlər. Məsələn, yaşıl rəngli pulcuqlar: Qara və sarı rəngli pulcuqların qarışığından əmələ gəlir. Kəpənəklərin qanadları üzərində aparılan son tədqiqatlar, piqmentlərin pulcuqlarda hazırlandığını və melanin hazırlanması üçün lazım olan fermentlərin pulcuqların üst dərisində olduğunu göstərmişdir. Kəpənəklərdəki bu çox dəyişkən rənglər yalnız rəng maddələrindən qaynaqlanmaz. Kəpənəyin qanadlarındakı pulcuqların quruluşu, nizamı, əks olunma, sınma kimi işıq hadisələrinin ortaya çıxmasına və möhtəşəm gözəllikdəki rənglərin yaranmasına səbəb olar. Məsələn, Stilpnotio Salicis kəpənəyinin hava qabarcıqlarıyla dolu yarı şəffaf pulcuqları var. Bu pulcuqlarda boya maddəsi olmamasına baxmayaraq, içlərindən keçən işıq, kəpənəyin atlaza bənzər bir görünüş almasını təmin edir.

Argynnis kəpənəyinin isə qanad pulcuqlarının səthi inanılmayacaq qədər yumşaqdır və qanadlarında gümüşü əks olunmalar vardır. Bəzi kəpənəklər, bir-birinin üstündə yerləşən iki pulcuq təbəqəsinin müxtəlif düzülüşləri də müxtəlif işıq əks olunmaları meydana gətirə bilər, məsələn kəpənəyin qaramtıl və ya qəhvəyi rəngdə deyil, əksinə mavi rəngdə görünməsini təmin edə bilər. Kəpənəklərin qanad quruluşunu, yalnız rənglərini nəzərə alaraq öyrəndiyimiz vaxt belə bir çox möcüzə ilə qarşılaşarıq. Belə fövqəladə gözəllikdəki bir görünüşün varlığı, şübhəsiz ki, bütün bunları yaradan Allahın üstün qüdrətinin və sonsuz sənətinin bir dəlilidir.

Kelebek kanatlarındaki pulların detayları.

Bu vaxt qeyd etmək lazımdır ki, kəpənəklərin qanadlarındakı rənglərin və naxışların bir bəzək olaraq yaradılmalarıyla yanaşı, bu canlılar üçün başqa bir çox həyati funksiyaları da vardır.

Büyük Endonezya kelebeği (yukarıda solda) düşmanlarını şaşırtmak için kanatlarındaki göze benzeyen iki geniş beneği kullanır. Bu, onlar için yeterli bir savunmadır. Monark kelebekleri gibi başka türler ise daha farklı yollara başvururlar (sağda). Monark kelebekleri koyu portakal renkli ve siyah desenleri olan kanatları ile düşmanlarına ‘kötü tat' mesajı vererek uyarı gönderirirler.

Kəpənəklərdəki Saxta Gözlər

Bir çox kəpənəyin üzərində böyük bir canlının gözlərini xatırladan tünd rəngli yumru naxışlar vardır. Yenə qanadların üzərindəki rəngli pulcuqlardan ibarət olan bu gözlər kəpənəklərin ən əhəmiyyətli müdafiə mexanizmini meydana gətirərlər. Kəpənəklər dincələrkən qanadlarını bağlı vəziyyətdə saxlayar, hər hansı bir düşmənlə qarşılaşanda və yaxud da kiçik bir toxunuş nəticəsində qanadlar ani surətdə açılır və qanad səthindəki iri və tünd rəngli parlaq göz naxışları ortaya çıxar. Bu sayədə düşmənə lazım olan mesaj çatdırılmış olar.

Resimlerde görülen kelebekler hem renk hem de desen yolu ile kamuflaj yöntemini kullanırlar. Kelebeklerin üzerindeki göz motifleri, gözün içindeki pırıltılar dahi eksik bırakılmayacak şekilde Allah tarafından yaratılmıştır.

Kəpənəklərin Kamuflyaj Olunması

Kəpənəklərin saxta gözlərdən başqa kamuflyaj olunma qabiliyyətləri də qəribədir. Kamuflyaj olunan kəpənəklər kolun rəngini görür, təsbitlər edib, bunları analiz edir, çox yaxşı işləyən bir sistemlə bədənlərində hazırladıqları rənglərlə kolun rənginə bürünür, düşməninin zövqlərindən xəbərdar olan başqa bir növsə onun xoşuna gəlməyəcək rənglərə bürünərək xəbərdarlıq mesajları verir. Daha doğrusu bir kəpənəyin saydığımız bütün bu əməliyyatları yerinə yetirməsi əsla mümkün deyil. Bunu belə bir misalla aydınlaşdıra bilərik:

Bir laboratoriya mühitində hər hansı bir rəngi meydana gətirməyə çalışdığınızı düşünün. Bu mövzuda heç məlumatınız yoxsa, olduğunuz laboratoriya nə qədər təkmilləşmiş alətlərlə ya da imkanlarla dolu olursa olsun istədiyiniz kimi qəti bir nəticə ala bilməzsiniz. Kəpənəklərin hazırladığı kimi mühitlə eyni rəngi, eyni naxışları meydana gətirib, tamamilə görünməz hala gələcək bir keyfiyyəti əldə etməyi bir kənara qoyaq, hər hansı mənalı bir rəng belə yarada bilməzsiniz. Vəziyyət belə olduğu halda kəpənəklərdəki bu böyük sistemin təsadüflərlə əmələ gəldiyini iddia etmək, əlbəttə ki, elmdən kənar və ağılsız bir iddia olacaq. Ortada bir nizam varsa, onu yaradan biri də vardır. Yer üzündəki qüsursuz nizam Rəhman olan Allaha aiddir. Ağıl sahibi insanlara düşən Allahın yaratdığı üzərində geniş şəkildə düşünməkdir. Uca Rəbbimiz Allah Nəhl surəsində belə bildirir:

Yer üzündə sizin üçün yaratdığı müxtəlif rəngli şeyləri də sizə ram etdi. Şübhəsiz ki, bunda düşünüb ibrət alan insanlar üçün dəlillər vardır. (Nəhl surəsi, 13)

Resimlerdeki kelebeklerin her ikisininde rengi aslında çok dikkat çekicidir. Fakat üzerinde bulundukları mekana olan uyumları sayesinde güvenlik içinde yaşarlar.

İşığı Udan Qara Xallar

Bəzi kəpənəklərdə xüsusilə qanadların bədənə yaxın yerlərində pulcuqlardan meydana gəlmiş nəhəng tünd rəngli xallar vardır. Hər iki qanadda simmetrik olaraq yerləşən bu xallar kəpənəklərin uça bilməsi üçün çox əhəmiyyətli bir funksiyaya malikdir. Uçmaq üçün lazım olan bədən temperaturuna çata bilmək üçün kəpənəklər bu xallardan faydalanırlar. Necə mi?

Pulcuqlar rənglərinə görə temperaturu maksimum və ya minimum səviyyəyə gətirə bilmə xüsusiyyətinə sahibdirlər. Günəşin altında sanki müəyyən bir bucağı əldə etməyə çalışırmış kimi qanadlarını açıb bağlayan kəpənəkləri hamımız görmüşük. Məhz bu hərəkəti edərək günəş şüasını almağa çalışan kəpənəklərə qanadlarındakı qara xallar kömək edər. Bədənini qızışdırması lazım olan kəpənək günəş şüalarının bu xalların üstünə düşməsini tənzimləyəcək şəkildə qanadlarını açıb bağlayar, beləcə bədənini asanlıqla qızdırmış olar. Açıq ərazidə Günəşin altında qalan kəpənəklərin rəngi digərlərinə görə daha açıqdır, meşəlik ərazidəkilərin rəngi isə daha tünddür. Bəzi Lepidoptera kəpənəkləri isə qanadlarında pulcuq olmadığı üçün işığı əks etdirə bilməzlər, buna görə şəffafdırlar. Bu kəpənək növünü uçarkən görə bilmək mümkündür, amma bir yerə qonduqlarında görmək qeyri-mümkündür. Bu da kəpənək üçün mükəmməl bir müdafiə təmin edər. Bütün canlılarda olduğu kimi kəpənəklər də bütün ehtiyaclarını tam olaraq ödəyə biləcəkləri sistemlərlə birlikdə yaradılmış və bunların hamısı bir-birinə bağlı olan, biri olmazsa o birisi olmaz sistemlərdir.

Kainatdakı hər varlıq kimi kəpənəklər də sahib olduqları təfərüüatlarla Allah tərəfindən ehtiyac duyacaqları hər cür sistemlə birlikdə yaradılmışdır.

Mavi renkli Morpho kelebeğinin kanatlarının altındaki kahverengi renk ve benekler çalılıklar arasında saklanabilmesi için mükemmel bir kamuflaj imkanı sağlar. Kelebek çalılıklarda birdenbire görünmez olabilir.

Dəniz Altındakı Rənglər

Su altındakı həyat, qurudakı həyatla müqayisədə çox fərqlidir. Suda yaşayan canlıların bütün xüsusiyyətləri suyun içində ən rahat yaşaya biləcəkləri şəkildə tənzimlənmişdir. Bir insan suda bir balığın gördüyü kimi görə bilməz, çünki insan gözü su altında dəqiq görməni təmin edəcək xüsusiyyətlərə sahib deyil. Məsələn balıqlardakı kimi bir linza sistemi yoxdur ya da insan gözü bir balığınkı kimi sferik və sərt deyil, buna görə də suda balıqlar qədər aydın bir görüş təmin edə bilməz, sudakı qırılmanı dəyərləndirə bilmədiyi üçün də balıqlar qədər dəqiq bir uzaqlıq təyin edə bilməz.

Allah hər bir canlını yaşadığı mühitlə ən uyğun xüsusiyyətlərə sahib olacaq şəkildə yaratmışdır. Dəniz altındakı canlılar Allahın yaratma sənətinin nümunələrinin yalnız kiçik bir hissəsidir. Allah yaratmada heç bir şəriki olmayan, hər şeyi öz nəzarəti altında saxlayandır.

Həqiqətən, bu, həqiqi bir hekayətdir. Allahdan başqa ibadətə layiq olan məbud yoxdur. Şübhəsiz ki, Allah Qüdrətlidir, Müdrikdir. (Ali İmran surəsi, 62)

Üstte sağdaki resimde bir kaya istakozu görülmektedir. Renk uyumu ve desenin mükemmel birleşiminin örneklerinden biri olan bu istakoz, kırmızının tonlarıyla süslenmiştir. 42 Solda ise bir mercan görülüyor. Mercanların milyarlarcası birarada yaşar, özel salgı maddeleri birbirine eklenir ve kalker iskeleti meydana getirirler. Bu iskelet üzerine kırmızı, pembe, ara sıra da siyah ya da beyaz renkli bir madde salgılarlar. 43

İlk resimdeki Trinidaian balıkları deniz altındaki renkli canlılardan yalnızca bir tanesidir. Denizin yüzlerce metre altında yaşayan bu balıklar bize Allah'ın renk sanatını tanıtırlar. Allah denizlerin de hakimidir.

Ortadaki resimde görülen bir saydam karides zehirli deniz anemonlarının üzerinde hiç rahatsız olmadan yürür. Bu canlı bulunduğu ortamın rengini kolaylıkla aldığı için çok iyi bir korunmaya sahiptir. Birçok saydam hayvanda vücutlarının bir kısmı görülür durumdadır. Örneğin birçoğu sindirim sistemlerini veya içlerindeki besini gizlemeyi başaramazlar. Bazı türlerde ise yalnızca kuyruk ve kıskaçların bir kısmı renklidir. Rengin bu küçük detayları karidesin görünmemesini sağlar, saydam kısımlarla renkli kısımlar arasındaki tezat, avcıyı yalnızca renkli kısma yöneltir. Bu da şeffaf canlılara bir koruma sağlar. 41

Denizlerin derinliklerinde, 200 metreden itibaren ışık yoktur ve karanlık başlar. Bununla birlikte derinliği Everest'in yüksekliğinden bile fazla olabilen okyanusların diplerine varıldığında rengarenk bir dünya ile karşılaşılır. Resimde görülen anemon bitkilerinin içinde yaşayan çizgili anemon balıkları da bu dünyanın elemanlarından bir tanesidir.

Deniz salyangozları (nudibranchlar) tür olarak deniz altının en ilgi çekici canlılarındandır. Çok ilginç görünüşlere ve olağanüstü renklere sahip olan bu hayvanlar kabuksuz bir salyangoz türüdürler. Üstteki resimlerde sadece birkaç türden örnekler görülmektedir. Yumuşak bir bedene sahip olan bu canlılar, kuvvetli zehirleri sayesinde korunurlar. Çarpıcı renkleri çok zehirli olduklarını düşmanlarına haber verir. Zehirlerini, yedikleri bitkilerden elde ederler. 44

Sinanceidea türünün balıkları küçük ve yassı vücutlara sahiptirler.Görünüş olarak kayalara benzerler. Pulları yoktur, bunun yerine derileri av beklerken, denizin zemininde saklanmalarını sağlayan çıkıntılarla kaplıdır.

Yavru fok balıklarının vücut sıcaklıkları annelerininkine göre daha yüksektir, bu nedenle enzimleri çalışmaz ve tüyleri beyaz renkte olur. Bu aynı zamanda, beyaz buz üzerinde göze batmadıkları için, onları korur. Yavru fokbalıkları büyüdükçe, çevrenin sıcaklığına bağlı olarak da vücut sıcaklıkları düşer ve renk üzerinde etkili olan enzimler çalışmaya başlar. Beyaz renkli olan yavru fok balıklarının renkleri büyümeye başladıkça koyulaşır ve siyaha döner.

Üstte resmi görülen Mollusk'un (yumuşakçalar sınıfından bir hayvan) en ilginç özelliklerinden biri, vücudunu kaplayan, "pelerin" denilen ve ikinci bir kabuk görevi gören dokusudur. Resimde de görüldüğü gibi gerektiğinde doku yavaşça kabuğu kaplar ve hayvanın kendini ele vermesini engeller. 45 Denizatının ise vücudu plaka şeklinde kemiklerle kaplıdır. Denizatları yüzme konusunda pek becerikli değildirler. Bu yüzden mercanlara tutunarak yaşarlar. Denizatları hızlı renk değiştirebildikleri için düşmanlarından rahatlıkla korunurlar.

Akrep balığı (üstte solda) ılıman ve tropik kuşaktaki deniz yatağında yaşar ve hiçbir zaman açık denize çıkmaz. Bu balıklar etoburdurlar ve küçük balıkları yerler. Göğüs bölgelerindeki yüzgeçler balığın düşmanları için mükemmel bir engeldir. Kırmızı beyaz çizgileri arkadaki mercanların içinde kamufle olmalarını sağlar. Bu da av olma risklerini azaltır. Akrep balığı son derece renkli bir görünüme sahiptir ama aynı şekilde yaşadığı mercanlar da çok renkli olduğu için mercanların içinde kolaylıkla kaybolur. 46 Gizlenme renkleri ya ortamın rengine tam uygunluk gösterir veya balığın vücut sınırını kaybetmek amacıyla çeşitli leke ve çizgiler taşır. Dil balıklarında (ortada) vücut rengi resimde de görüldüğü gibi ortamın rengine tıpatıp benzer. 47 Timsah balığı ise (sağda) renklerini düşmanlarından korunmak için kullanır.

Gece görüntülenen bir ahtapot, derisini parlak hale getirerek kendisini olduğundan daha büyük göstermeye çalışır. (en solda) 48 Bazı türler ise deniz altındaki desenlerle tam bir bütün haline gelebilirler. (ortada) Sağda görülen Crinoidler zambak şeklindeki deniz laleleridir. Uzun, ince çiçek benzeri dikenli kollara sahiptirler. Kollarında zehirli bir salgı vardır. Sudaki oksijeni de kolları vasıtasıyla süzerek alırlar. 49

İlk resimde görülen mantis karidesi deniz altının ilginç görünüme ve canlı renklere sahip olan canlılarından yalnızca bir tanesidir. Dışarı doğru çıkık olan gözleri doğadaki en kompleks gözlerdendir. Sağdaki resimde renkli anemonların arasında yaşayan başka bir karides türü görülmektedir. Anemon bitkisi karidesin artıkları ile beslenir, karides de düşmanlarından korunmuş olur. 50

Şüphesiz, mü'minler için göklerde ve yerde ayetler vardır. Sizin yaratılışınızda ve türetip-yaydığı canlılarda kesin bilgiyle inanan bir kavim için ayetler vardır. Gece ile gündüzün art arda gelişinde (veya aykırılığında), Allah'ın gökten rızık indirip ölümünden sonra yeryüzünü diriltmesinde ve rüzgarları (belli bir düzen içinde) yönetmesinde aklını kullanan bir kavim için ayetler vardır. İşte bunlar, Allah'ın ayetleridir; sana bunları hak olmak üzere okuyoruz. Öyleyse onlar, Allah'tan ve O'nun ayetlerinden sonra hangi söze iman edecekler? (Casiye Suresi, 3-6)

Bitkilərdəki Rənglərin Dizaynı

İnsan düşünmədiyi vaxt ətrafında olan canlılardakı möcüzəvi xüsusiyyətləri də görə bilməz. Məsələn pərdə kimi nazik qanadlara sahib olan kəpənəklərin necə olub da uçduğunu, hər an hər yerdə gördüyü çiçəklərin necə olub da bu qədər müxtəlif rənglərə sahib olduğunu, metrlərlə hündürlükdəki ağacların ən uc budaqlarının belə necə olub da yamyaşıl qaldığını düşünmədiyi müddətcə, bunlardakı incəlikləri qavraya bilməz. Hətta bir çiçəkdəki fövqəladə sənət diqqətini çəkməyə bilər.

Halbuki bu kitabda təhlil etdiyimiz kimi böcəklərdən quşlara, bitkilərdən balıqlara qədər bütün canlılarda qüsursuz bir sənət açıq-aşkar şəkildə görünür. Şübhəsiz ki, bu sənət, bütün canlıların yaradıcısı olan Allaha aiddir.

Bitkiləri düşünək. Meyvələri, tərəvəzləri, çiçəkləri və ağacları... Hər biri müxtəlif rənglərə, qoxulara və dadlara sahib olan bitkilər Allahın yaratma sənətinin dəlillərindəndir. Ətrafınızda hər an gördüyünüz, bəzən də yalnız kitablardan tanıdığınız bitkilərin hər biri özünə xas rənglərə və naxışlara malikdir. Hamısının çoxalma yolları fərqlidir, tərkibindəki nektar miqdarı, qoxuları həmişə bir-birindən fərqlidir. Gülləri düşünək. Qırmızı, ağ, sarı, narıncı, çəhrayı, kənarları ağ rəngli, iki rəngli hətta keçidli rəngləri olan gülləri... Şübhəsiz ki, bunları görən bir insanın bunlara heyran olmaması, bu çiçəkləri yaradan Allahın sonsuz qüdrətini qavramaması çox böyük bir korluq olar. Allah Quranda gördüyü yaradılış dəlillərini təqdir edə bilməyən insanlardan belə bəhs etmişdir:

Göylərdə və yerdə neçə-neçə dəlillər vardır ki, insanların çoxu onların yanından üz çevirib keçirlər. Onların çoxu ancaq şərik qoşaraq Allaha iman gətirir. (Yusif surəsi, 105-106)

Bitkilərin Niyə Yaşıl Rəngdə Olduğunu Heç Düşündünüzmü?

X. Wavelength Y1. Klorofillerin tahmini ışık emme oranı Y2. fotosentez oranı A. klorofil a B. klorofil b C. fotosentezin hareket dağılımı

Alttaki noktalı ve düz beyaz çizgiler klorofil a ve b'nin ışık emme dağılımını göstermektedir. Tepedeki siyah eğri ise fotosentezi başlatan çeşitli ışık dalga boylarını gösteriyor. Klorofillerin emme dağılımı ile fotosentezin oluşum dağılımı arasındaki uyum çok açık bir şekilde görülmektedir.

Məlum olduğu kimi bitkilər aləmində hakim olan rəng yaşıl və yaşılın çalarlarıdır. Yaşıl rəngi meydana gətirən əsas maddə isə xlorofildir. Olduqca əhəmiyyətli bir maddə olan xlorofil bitki hüceyrəsinin sitoplazmasında dağınıq halda olan xloroplastlardakı bir piqmentdir. Günəşdən aldıqları işığı asanlıqla udacaq xüsusiyyətə sahib olan bu piqmentlər yalnız yaşıl rəngi əks etdirərlər. Bu xüsusiyyət, yarpaqlara yaşıl rəng verməklə yanaşı, “fotosintez” kimi həyati bir əməliyyatın reallaşmasını də təmin edir.

Bitkilər fotosintez əməliyyatında müxtəlif rənglərin birləşməsindən əmələ gələn günəş şüasından istifadə edərlər. Günəş şüasındakı rənglərin ən əhəmiyyətli xüsusiyyətlərindən biri enerji yüklərinin bir-birindən fərqli olmasıdır. Bu rənglərin ayrılması ilə əmələ gələn və spektr adı verilən rəng ardıcıllığının bir ucunda qırmızı və sarı rəngin çalarları, o biri ucunda da mavi və bənövşəyi rəngin çalarları var. Ən çox enerji daşıyanlar spektrin mavi ucundakı rənglərdir.

Rənglər arasındakı bu enerji fərqi bitkilər baxımından çox əhəmiyyətlidir, çünki fotosintez edə bilmək üçün çox enerjiyə ehtiyacları vardır. Bu səbəblə də bitkilər fotosintez prosesi vaxtı günəş şüalarından ən çox enerji daşıyanlarını, yəni spektrin ultrabənövşəyi ucundakı rənglərlə (mavi və bənövşəyi) yanaşı spektrin infraqırmızı ucundakı rəngləri (qırmızı, narıncı və sarı) udarlar. Yarpaqlar bütün bu əməliyyatları xloroplastlarda olan xlorofil piqmenti sayəsində bacarırlar.51

Bitkinin fotosintez edə bilməsi üçün, xlorofil maddəsinin udduğu işıq hissəciklərinin enerji səviyyəsinin kafi olması lazımdır. Fotosintez prosesini qısa şəkildə izah edək. Bitki, bu işıq hissəciklərindən aldığı enerjiylə su molekullarını parçalayar və oksigen ilə hidrogen molekulları əldə edər. Əldə edilən hidrogen, bitkinin həyatını davam etdirməsi üçün karbon qazındakı karbon atomlarıyla reaksiyaya girərək bitkinin öz suyu halına çevrilər. Yəni bitki öz qidasını yaratmış olar. İstifadə olunmayan oksigen isə havaya buraxılır. Havadan qəbul etdiyimiz oksigenin çox böyük bir hissəsi bu yolla yaranır.

Göründüyü kimi bitkilərin yaşıl olması, onlara estetik bir görünüş verməklə yanaşı həm bitkilərin, həm də digər canlıların həyatlarını davam etdirə bilmələri üçün olduqca həyati bir əhəmiyyətə malikdir. Allah, bitkilərin və digər bütün canlıların qidalanmasında xlorofil maddəsini səbəb edir.

Bitkilərdəki Müxtəlif Rənglər Necə Ortaya Çıxır?

Dünyanın her yerinde aynı türdeki çiçekler kendi türlerine özgü aynı desenlere ve renklere sahiptirler, bu hiçbir zaman değişmez.

Dünyanın her yerinde aynı türdeki çiçekler kendi türlerine özgü aynı desenlere ve renklere sahiptirler, bu hiçbir zaman değişmez.

Daha əvvəl də qeyd etdiyimiz kimi, hər maddənin əks etdirdiyi rəng, o maddənin sahib olduğu piqment molekullarından asılıdır. Yaşıl bitkilərdəki əsl piqment molekulu da daha əvvəl qeyd olunan “xlorofil” maddəsidir. Bununla yanaşı bitkilərdə başqa rəngləri meydana gətirən piqmentlər də var və bu fərqli piqment növləri bitkilərdə gördüyümüz fövqəladə rəng müxtəlifliyinin meydana gəlməsini təmin edər. Məsələn xlorofillə yanaşı bitkilərdə “karotinoid” adı verilən piqmentlər də vardır. Daha əvvəl təfərrüatlarını təhlil etdiyimiz bu piqmentlərin bəziləri sarıdır və bunlar qarğıdalılara, limonlara, günəbaxanlara rənglərini verərlər. Digər karotinoidlər sarıdan daha çox qırmızıdırlar; bunlar şəkər çuğundurlarında, pomidorlarda, güllərdə, köklərdə var. Karotinoid həmçinin yaşıl yarpaqlarda da var. Bu halda niyə yarpaqlar qırmızı, sarı və ya narıncı deyil, əksinə əsasən yaşıl rənglərdə görünərlər deyə düşünülə bilər. Bunun səbəbi, xlorofilin yaşıl rənginin digər rənglərin görünməsinə mane olacaq qədər güclü olmasıdır.52

Bununla yanaşı, payızda dəyişikliklər meydana gəlir. Gün işığının azalması ilə birlikdə bitkilər xlorofil hazırlamağı dayandırır və buna görə də yaşıl rəngi verən piqmentlərin gücündə azalma baş verir və yarpaqlardakı yaşıl rəng solmağa başlayır. Karotinoidlər yarpaqlara qəhvəyi, sarı və qırmızı rəng verirlər. Həmçinin payızda bəzi yarpaqların xarici təbəqələrində “anthocyanin” adı verilən bir qrup piqment hazırlanır. Parlaq qırmızı və mavi rəngdə olan bu piqmentlər yarpaqlarda qırmızı və çəhrayı rəngləri meydana gətirən maddələrdir. Əgər bir bitkidə birdən çox piqment olarsa, bu vəziyyətdə bitkidə, piqmentlərin əks etdirdiyi rəngin qarışığı müşahidə olunar.53

Özünə rəng verən bütün piqmentlərin məlumatı o bitkinin DNT-sində kodlanmışdır. Buna görə də bir bitki növü dünyanın harasına gedirsə getsin eyni xüsusiyyətləri daşıyır. Məsələn, dünyanın hər yerindəki portağalların rəngi eynidir, formaları və qabıqlarının toxuması eynidir. Portağalın qabığının içində olan içi narıncı rəngli, qoxulu, şəkərli su dolu kisələri meydana gətirən şəffaf pərdənin rəngi dünyanın heç bir yerində dəyişməz. Bananlar dünyanın hər yerində sarıdır, pomidorlar qırmızı, güllər, bənövşələr, qərənfillər həmişə eyni rəngdədir. Dünyanın harasına gedirsiz gedin təbii olaraq yetişən bir çiyələyin fərqli bir rəngdə olduğunu görə bilməzsiniz. Dünyanın hər yerindəki çiyələklərin DNT-sində, onları bildiyimiz çiyələk halına gətirən xüsusiyyətlər mövcuddur. Çiyələyin rəngi, qoxusu, ləzzəti həmişə eynidir. Bu bənzəri olmayan bir nizamdır. Belə bir nizamın öz-özünə baş verən təsadüflərlə meydana gəldiyi, əlbəttə ki, iddia edilə bilməz.

Dünyanın hər yerinə hakim olan bu bənzərsiz sənətin sahibi üstün bir ağıl sahibi olan Allahdır. Allah hər şeyə qadirdir.

Eyni torpaqda yetişməsinə, eyni su ilə suvarılmasına baxmayaraq, necə olub da bitkilərdə bu qədər müxtəlif rənglərin ortaya çıxdığını heç düşündünüzmü?

Allah Rad surəsində eyni su ilə suvarılmasına baxmayaraq, torpaqdan fərqli məhsulların çıxmasına belə diqqət çəkir:

Yer üzündə bir-birinə yaxın müxtəlif münbitli torpaq sahələri, üzüm bağları, əkinlər, şaxəli-şaxəsiz xurma ağacları vardır. Onlar eyni su ilə suvarılır. Lakin Biz yeyilməsinə görə onların birini digərindən üstün edirik. Doğrudan da, bunda başa düşən adamlar üçün dəlillər vardır. (Rad surəsi, 4)

Bitkilərin etdikləri fotosintez əməliyyatı nəticəsində digər canlıların qida ehtiyatları olan karbohidratlar meydana gələr. Fotosintez nəticəsində hazırlanan maddələr həm bitkilərin özləri, həm heyvanlar, həm də insanlar üçün olduqca əhəmiyyətlidir. Çünki yer üzündəki bütün canlıların əsas qida mənbəyi bitkilərdir.

Renk tayfının düzgün çizgiler halinde görülebildiği gökkuşakları gerçekte birer renk oyunudurlar. Atmosferdeki yağmur damlacıkları ve güneş ışığının biraraya gelmesiyle gökkuşakları oluşur.

Allahın ayədə diqqət çəkdiyi kimi eyni torpaqdan fərqli məhsulların çıxmasını bir də ətrafımızda olan tərəvəz və meyvələr üzərində düşünək. Məsələn qarpızları, qovunları, kiviləri, bananları, gilasları, badımcanları, pomidorları, üzümləri, şaftalıları, paxlaları araşdıraq. Tünd sarı rəngli qabığını açdığınızda içindən bənzərsiz qoxusuyla, açıq sarı rəngdə banan çıxar. Almanın qırmızı, yaşıl və ya sarı rənglərdə ola bilən qabığı hamar bir səthə malikdir. İçindəki özünəməxsus alma qoxusuna sahib şəkərli suyun dad və qoxu keyfiyyəti insanlar tərəfindən qüsursuz olaraq təqlid edilə bilmir.

İşte Rabbiniz olan Allah budur. O'ndan başka ilah yoktur. Her şeyin Yaratıcısı’dır, öyleyse O'na kulluk edin. O, her şeyin üstünde bir vekildir (En'am Suresi, 102)

Bu, Allah'ın yaratmasıdır. Şu halde, O'nun dışında olanların yarattıklarını bana gösterin. Hayır, zulmedenler, açıkça bir sapıklık içindedirler. (Lokman Suresi, 11)

O, gökleri dayanak olmaksızın yaratmıştır, bunu görmektesiniz. Arzda da, sizi sarsıntıya uğratır diye sarsılmaz dağlar bıraktı ve orada her canlıdan türetip yayıverdi. Biz gökten su indirdik, böylelikle orada her güzel olan çiftten bir bitki bitirdik. (Lokman Suresi, 10)

Doğada mevsimlere göre değişen bir renk çeşitliliği vardır. Dağlar, ağaçlar, göller, nehirler kısacası tüm doğa bize Allah'ın benzersiz renk sanatını tanıtan delillerdendir.

Bunlardan ötrü ağıla eyni quru torpaqdan çıxmasına baxmayaraq, bütün çiçəklərin, ağacların, tərəvəz və meyvələrin necə olub da bu qədər fərqli rənglərə sahib olduqları sualı gələ bilər. Məhz bu, Allahın sonsuz elminin və bənzərsiz yaratmasının bir dəlilidir. Bir insanın yeni bir rəng yaratması mümkün deyil. İnsanların yaratdıqları bütün rənglər təbiətdə olanlardan yola çıxılaraq əldə edilən surətlərdən ibarətdir. Amma Allah yoxdan var edəndir və yer üzündəki canlıları tamamlayan rənglərin hamısının yaradılışı Ona məxsusdur. Allahın yaratma sənətinin bənzəri yoxdur. Üstün güc sahibi Allahın sifətlərindən biri də Müsəvvir (təsvir edən, hər şeyə forma və surət verən) dir. Allah yaratdığı hər şeyi ən gözəl surətdə yaratmışdır:

Resimlerde görülen farklı renklere ve şekillere sahip olan meyve ve sebzelerin hepsi aynı kuru topraktan, aynı su ile sulanarak çıkar. Ancak herbirinin kendisine özgü rengi, kokusu ve tadı vardır. Allah bunların her birini benzersiz biçimde yaratmış ve faydamıza sunmuştur.

O, Xaliq, yoxdan Yaradan, Surətverən Allahdır. Ən gözəl adlar yalnız Ona məxsusdur. Göylərdə və yerdə olanların hamısı Onun şəninə təriflər deyir. O, Qüdrətlidir, Müdrikdir. (Həşr surəsi, 24)

Yer üzündəki bütün bitkilərin rəngləri və xarici görünüşləri, insan ruhuna ən xoş gələcək şəkildə yaradılmışdır. Meyvələrdə və tərəvəzlərdə bənzərsiz bir rəng müxtəlifliyi vardır. Bununla yanaşı çiçəkləri və ağacları düşündüyümüzdə də eyni estetik görünüş və rəng müxtəlifliyi ilə qarşılaşırıq.

Çiçəklərdə də çox bənzərsiz bir rəng və naxış dizaynı vardır. Yer üzündəki yüz minlərlə növ çiçəyin hər biri özünəməxsus xüsusiyyətlərlə təchiz edilmişdir. İndiki vaxtda insanların hazırladıqları qoxular, naxışlar və rənglər təbiətdəki bənzərlərinin təqlid edilməsiylə hazırlanılır. Məsələn, bənövşələrin məxmər yumşaqlığındakı yarpaqlarının bənövşəyi rəngləri və yarpaq toxumalarındakı hamarlıq bənzərsizdir. Məxmər parçalar bənövşələrin toxuması təqlid edilərək hazırlanır, amma yenə də eyni keyfiyyət yaradıla bilmir.

Bu şəkildə düşünərək yer üzündəki hansı bitkini araşdırırıqsa araşdıraq, qarşılaşdığımız nəticə qüsursuz bir yaradılış olacaq. Yaratmada şəriki olmayan Allah, dadı, qoxusu, rəngi, naxışı fərqli olacaq şəkildə bitkiləri insanlar üçün yaratmışdır. Bizə düşən Allahın yaratdığı dəlillər üzərində düşünüb, şükür etməkdir.

Sonbaharla birlikte yapraklardaki farklı pigmentler açığa çıkar ve bitkilere sarının ve kırmızının tonları hakim olur.