27. Mövzu DNT-nin Çoxaldilmasi

Bilindiyi kimi hüceyrələr bölünərək çoxalarlar. Yaxşı, bu bölünmə əməliyyatı nəticəsində DNT-yə nə olar? Hüceyrədə tək bir DNT zənciri vardır. Halbuki yeni yaranan hüceyrənin də bir DNT-yə ehtiyacı olacaq. Bu problemi aradan qaldırmaq üçün hər mərhələsi ayrı bir möcüzə olan bir ardıcıl əməliyyat reallaşar. Bunun nəticəsində, hüceyrənin bölünməsindən qısa bir müddət əvvəl DNT-nin bir surəti yaradılar və bu yeni hüceyrəyə köçürülər.

DNT özünü çoxaltmaq üçün əvvəl qarşılıqlı iki parçaya ayrılar. Bu hadisə olduqca maraqlı bir şəkildə reallaşar. Quruluşu sarmaşıq bir nərdivana bənzəyən DNT molekulu ortasından, DNT helikaz adlı bir ferment tərəfindən zəncirbənd kimi ikiyə ayrılar. DNT-nin qolları bir-birlərindən ayrılarkən təkrar dolanmalarını maneə çoxalmak üçün heliks stabilizasiya fermentləri hər iki qolu sabit tutarlar. (şəkil 101).

Artıq DNT iki yarım parçaya bölünmüşdür. Hər iki parçanın da əskik olan yarıları mühitdə hazır olan vəsaitlərlə tamamlanar. Əskikləri tamamlama işi isə DNT polimeraz tərəfindən yerinə yetirilər. Beləcə iki yeni DNT molekulu çıxarılmış olar. (şəkil 102).

a. DNA Polymerase

DNT-nin qolları bir-birlərindən ayrılarkən təkrar dolanmalarına maneə çoxalmak üçün heliks stabilizasiya fermentləri (HSE) hər iki qolu sabit tutarlar. Yanda, bir DNT-nin qollarının bir-birindən ayrılmasını göstərən şəkil. Şəkil 102: DNT ikiyə ayrıldıqdan sonra, polimeraz fermentləri hər iki qolun əskik olan yarılarını, mühitdə hazır olan vəsaitlərlə tamamlayarlar.

Uyğunlaşma əsnasında ortaya çıxan yeni DNT molekulları nəzarət edici fermentlər tərəfindən dəfələrlə nəzarət edilər. Edilmiş bir səhv varsa -ki bu səhvlər ən həyati ola bilər- dərhal müəyyən edilər və düzəldilər. Səhv şifrə qopardılıb yerinə doğrusu gətirilər və montaj edilər. Bütün bu əməliyyatlar elə baş döndürücü bir sürətlə edilər ki, dəqiqədə 3.000 pillə nukleotid çıxarılarkən bir tərəfdən də bütün bu pillələr vəzifəli fermentlər tərəfindən dəfələrlə nəzarət edilər və lazım olan düzəltmələr edilər. (şəkil 103 ) .

a. NÜKLEOTİD b.	Müddət 60sn Qalan 0 sn Ədəd 3000
Şəkil 103: DNT-nin çoxaldılması sırasındakı əməliyyatlar böyük bir sürətlə edilər, bir tərəfdən dəqiqədə 3000 pillə nükleotid çıxarılarkən bir tərəfdən də bütün pillələr vəzifəli fermentlər tərəfindən nəzarət edilər.

Çıxarılan yeni DNT molekulunda xarici təsirlər nəticəsində normala görə daha çox səhv edilə bilər. Bu səfər hüceyrədəki ribozomlar, DNT-dən gələn əmr istiqamətində DNT təmir fermentləri çıxarmağa başlayarlar. Beləcə həm DNT qorunmuş olar, həm də soyun davamı zəmanət altına alınar. (şəkil 104).

Bütün gün, siz heç fərqində deyilkən həyatınızın problemsiz olaraq davam etməsi üçün bədəninizdə heyranlıq oyandıran bir dəqiqlik və məsuliyyət anlayışı içində saysız əməliyyatlar və yoxlamalar aparılar, tədbirlər alınar. Hər kəs vəzifəsini əskiksiz olaraq və müvəffəqiyyətlə yerinə yetirər. Uca Allah ən böyüyündən ən kiçiyinə saysız atomu və molekulu həyatımızı gözəl və sağlam bir şəkildə davam etdirməmiz üçün xidmətimizə vermişdir.

a. Ribosom

Hüceyrədəki ribozomlar eynilə bir robot kimi DNT-dən gələn əmrlər istiqamətində DNT təmir fermentlərini çıxarmağa başlayarlar.

Bu mövzunun ən heyranlıq oyadan istiqamətlərindən biridirsə, DNT-in həm istehsalını təmin edən, həm də quruluşuna nəzarət edən bu fermentlərin DNT-də qeydli olan məlumatlara görə və DNT-in əmr və idarəsində çıxarılmış zülallar olmasıdır. Ortada iç-içə keçmiş elə möhtəşəm bir sistem vardır ki, belə bir sistemin addım-addım yaranan təsadüflərlə bu hala gəlməsi heç bir şəkildə mümkün deyil. Çünki fermentin olması üçün DNT-in olması, DNT-in olması üçün də fermentin olması hər ikisinin olması üçün isə hüceyrənin pərdəsindən digər bütün kompleks orqanlarına qədər əskiksiz olaraq var olması lazımdır.

Canlıların sözdə bir-birini izləyən "faydalı təsadüflər" nəticəsində "mərhələ-mərhələ" inkişaf etdiklərini qarşıya qoyan təkamül nəzəriyyəsi, daha bir çox mövzuda olduğu kimi, yuxarıda danışdığımız DNT-ninmi yoxsa fermentlərinmi əvvəl var oldular sualı qarşısında cavabsızdır. DNT və fermentin eyni anda var olmaları lazımdır ki, bu təkamül nəzəriyyəsinin qarşıya qoyduğu xəyali mexanizmlərlə reallaşması qeyri-mümkün bir vəziyyətdir.